Powiat średzki, gmina Udanin
(nazwa niemiecka Lederose, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Neumarkt)
Zabytki w Różanej
Do rejestru zabytków w Różanej zostały wpisane:
- cmentarz par., 2 poł. XIX, nr rej.: A/1141902/L z 16.02.1990
- kaplica, 1887, nr rej.: A/1140/613/L z 28.12.1988
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. ruinę kościoła św. Szymona i Judy, zespół folwarczny (nr 25): budynek mieszkalno-gospodarczy, budynek gospodarczy, budynek gospodarczy z oborą, stodołę, dwie obory, dom mieszkalny.
Miejscowość wzmiankowano w 1371 roku jako Lederhose. Właścicielami majątku w Różanej byli m.in. przedstawiciele rodów von Zedlitz, von Landskron. W 1620 roku dobra należały do Friedricha von Moll. Następnie wieś otrzymali w spadku jego córka i jej mąż Dietrich von Mϋhlheim. W 1680 roku włości nabył Hans Asmann, wybitny poeta niemiecki doby baroku, pochodzący z Wierzbic. W 1695 roku wraz z kuzynem Hansem Georgem został przez cesarza Leopolda I podniesiony do dziedzicznej godności baronowskiej. W 1699 roku po śmierci Hansa Asmanna Różaną otrzymał w spadku jego syn Wolf Asmann von Abschantz. Pełnił on funkcję m.in. szambelana książęcego i rektora w Akademii Rycerskiej w Legnicy. Zmarł po 1708 roku. Kolejnym właściciele posiadłości był jego syn Hans Asmann von Abschaz. W 1722 roku po śmierci Hans Asmann von Abschantz linia baronowska rodu wygasła. W 1723 roku Różaną zakupił Gotthard Hiob von Tschammer (ur.1674r., zm.1735r.) z Drogomiłowic. Po śmierci Gottharda Hioba von Tschammer dobra w Różanej i Drogomiłowicach otrzymała w spadku jego córka Maria Magdalena, która została żoną kuzyna z młodszej linii rodu – Georga Ernsta von Tschammer und Osten (ur. 1705 r., zm. 1762 r.), starosty powiatu wołowskiego, pochodzącego z Daszowa. Następnie włości należały do wdowy Marii Magdaleny von Tschammer (zm. 1778 r.) i ich syna Georga Caspra (ur. 1740 r., zm. 1815 r.). W 1785 roku w Różanej znajdował się katolicki kościół podlegający pod parafię w Konarach, szkoła, folwark, 11 gospodarstw kmieci, 24 zagrodników, 3 chałupników oraz wiatrak. Wieś liczyła 189 mieszkańców. W 1812 roku podpisano umowę sprzedaży na mocy, której właściciele włości został major Ernst Friedrich von Koschembahr, siostrzeniec Georga Caspra. W 1830 roku w miejscowości wzmiankowano 57 domów, pałac, folwark, ewangelicką szkołę, katolicki kościół od czasów wojny trzydziestoletniej pozostający w ruinie, wiatrak. Wieś zamieszkiwały 392 osoby, w tym 37 wyznania katolickiego. W 1845 roku właścicielem włości był major von Koschembahr W Różanej znajdował się pałac, folwark, 72 domy, ewangelicka szkoła, wiatrak, ruina kościoła, browar, gorzelnia, hodowla 930 owiec merynosów. Miejscowość liczyła 474 mieszkańców, w tym 14 katolików. Major Ernst Friedrich von Koschembahr zmarł w 1851 roku. Następnie majątek należał do jego spadkobierców, trójki dzieci: Marie, Sophie i Oswalda von Koschembahr. Oswald von Koschembahr, w latach 1870-1888 był starostą powiatu strzegomskiego, porucznikiem w stanie spoczynku. W 1885 roku trójka rodzeństwa, nie posiadająca własnych dzieci, sporządziła testament tworząc fundację, którą po ich śmierci miał zarządzać przedstawiciel rodziny von Koschembahr. Po śmierci Oswalda von Koschembahr, około 1894 roku majątek otrzymała w spadku jego siostra Marie von Koschembahr. Zmarła ona w 1899 roku jako ostatnia z rodzeństwa i na mocy testamentu utworzono fundację. Włości w Różanej miały powierzchnię 221ha, w tym 187ha pól uprawnych, 18ha łąk, 5ha lasów, 11ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Fundacja utrzymywała m.in. dom starców prowadzony przez siostry zakonne. Kuratorem fundacji był porucznik Benno von Koschembahr z Cierpic w powiecie strzelińskim. W 1912 roku posiadłość liczyła 215,5ha, w tym 194ha pól uprawnych, 12,3ha łąk, 2ha pastwisk, 1,7ha wód, 0,5ha lasów, 4ha parku, 0,5ha ogrodu, 0,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Fundacja działała do końca drugiej wojny światowej. Kapitana Benno von Koschembahr z Cierpic wzmiankowano jako kuratora w kolejnych księgach adresowych do 1937 roku. W latach 1930-1937 dobra o powierzchni 180,4ha - w tym 164,3ha pól uprawnych, 5,5ha łąk, 8ha pastwisk, 0,5ha lasów, 2,1ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków – dzierżawił Oskar Scheibke z Jarosławia, w powiecie średzkim.
Pałac na początku XX wieku
Źródło fotografii: Weber Robert, Schlesische Schlosser. Tom 1-3, Drezno-Berlin, 1909-1913.
Otoczony z dwóch stron fosą pałac w Różanej został zbudowany po 1791 roku, być może w miejscu starszej rezydencji. Siedzibę po 1812 roku znacząco rozbudował i przebudował major Ernst Friedrich von Koschembahr. Z kolei jego syn Oswald w latach sześćdziesiątych dokonał znacznych przekształceń w parku otaczającym posiadłość. Pałac był dość prostym budynkiem, wzniesionym na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjnym, nakrytym dachem mansardowym z lukarnami. Elewacje pałacu artykułowały wydatne gzymsy i narożne lizeny. Okna posiadały proste obramowania i drewniane zielone okiennice. Po drugiej wojnie światowej pałac został rozebrany przez okolicznych mieszkańców. Do dziś zachowały się piwnice i fragmenty murów przyziemia. Większa część zabudowań folwarcznych została również doprowadzona do ruiny i wyburzona. Dzikie zarośla pochłaniające folwark płynnie łączą się z kompletnie zaniedbanym dawnym parkiem. W parku nieliczne okazy starodrzewu oraz dwa stawy.
Ciekawostki: Major Ernst Friedrich von Koschembahr przez wiele lat służył w pułku huzarów, podlegającym pod dowództwo późniejszego feldmarszałka Gebharda Leberechta von Blϋchera. Kiedy pod koniec życia pruski dowódca osiadł w pobliskich Krobielowicach, odwiedzał swego dawnego podkomendnego w jego majątku w Różanej. Z kolei w miejscowej szkole ewangelickiej w latach 1878-1879 nauczycielem był pisarz noblista Gerhart Hauptmann.
Różana położona jest około 20 kilometrów na południowy-zachód od Środy Śląskiej. Z miasta dojazd lokalnymi drogami przez Cesarzowice, Michałów, Jarostów, Łagiewniki Średzkie. W pobliżu Różanej można również zjechać z autostrady A4 na węźle Udanin. Pozostałości zespołu pałacowo-parkowego znajdują się w północnej części Różanej. Przez park przepływa rzeka Cicha Woda.
Dokładna lokalizacja ruin pałacu
51.06402260612852, 16.425017699369825
Damian Dąbrowski,
Listopad 2021r.
