Powiat średzki, gmina Malczyce
(nazwa niemiecka Dambritsch, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Dębicach
Do rejestru zabytków w Dębicach zostały wpisane:
- kościół fil. p.w. św. Jadwigi, XV/XVI, XVII, 1847, nr rej.: A/1151/1656 z 7.05.1966
- zespół pałacowy i folwarczny, nr rej.: A/3748/631/W z 24.04.1990:
- pałac, 1906
- park, XVIII-XX
- spichrz I, 1795
- spichrz II, XIX
- spichrz III, pocz. XX
- obora I, ok. 1910
- obora II, ok. 1910
- wozownia, ok. 1910
- oficyna, ok. 1910
- kuźnia, ok. 1910
- stolarnia, ok. 1910
- stodoła i wozownia, ok. 1910
- rządcówka, ok. 1910
- ogrodzenie z bramą wjazdową, ok. 1910
Miejscowość wzmiankowano w 1217r. jako Dambici, a w 1368r. pod nazwą Dambroschen. W 1276 roku Dębice należały do Rinolda von Themenitz. W 1371 roku dobra posiadał Heinrich von Biberstein. Od 1450 aż do 1627 roku wieś znajdowała się w rękach rodu von Eicke. Liczne płyty nagrobne przedstawicieli tej rodziny zachowały się w miejscowym kościele parafialnym. W latach 1627-1684 dobra należały do rodu von Werthenstein, a następnie w latach 1684-1695 do wolnych panów von Almenslohe. W 1695 roku właścicielem Dębic został hrabia von Churschwandt. Dział miejscowości znajdował się także w rękach rodziny von Falkenhayn, a później von Busch. W 1705 roku w Dębicach wzmiankowano Ludwiga Leopolda hrabiego von Churschwandt. W 1742 roku majątek należał do Johanna Heinricha hrabiego von Churschwandt, a w 1771 roku do wdowy po nim Pani Maria Theresia z domu hrabianka von Nimptsch. W latach 1772-1782 włości były własnością hrabiego von Schlabrendorf. Od 1782 do 1786 roku majątek należał do Nikolausa hrabiego von Burghaus. W 1785 roku w miejscowości znajdował się katolicki kościół, probostwo, 29 gospodarstw zagrodniczych 2 chałupnicze. W skład dominium wchodziły 2 folwarki. Dębice liczyły 145 mieszkańców. Wieś składała się z trzech części: Górnej, Środkowi i Dolnej, wszystkie miały jednego właściciela. Od 1786 roku dobra należały do von Pertkenau`a, który w Dębicach ufundował pałac i punkt pocztowy. W 1820 roku majątek otrzymał w spadku jego zięć von Stechow. W 1830 roku w Dębicach wzmiankowano 73 domy, pałac, 441 mieszkańców, w tym 105 katolików, katolicki kościół parafialny, wiatrak, browar, 3 gorzelnie. Kolonią wsi były Nowe Dębice. Po śmierci von Stechowa w 1837 roku spadkobiercy podjęli decyzję o sprzedaży włości. W 1838 roku nabył je za 103 000 talarów reńskich porucznik Georg Adolf Wolff von Schutter. W opisie Dębic z 1845 roku wymieniono 80 domów, pałac, katolicki kościół parafialny, hodowlę 2200 owiec merynosów, wiatrak, browar oraz 3 gorzelnie. Miejscowość liczyła 583 mieszkańców, w tym 114 katolików. W 1865 roku Georg von Schuttler za 352 000 talarów sprzedał majątek Gustavowi Göde, właścicielowi dóbr rycerskich Bleckendorf koło Magdeburga. Następnie około 1872 roku włości w Dębicach zakupił Reddelien, mieszkający w okolicy Rothenburga. Po 1876 roku posiadłość otrzymał w spadku Edgar Reddelien. W 1886 roku majątek Edgar Reddeliena miał powierzchnię 712ha. Folwark prowadził inspektor Hermann Ditfe. W 1894 roku włości nabył Carl Wilhelm Scheibler junior (ur. 1862r., zm. 1935r.), fabrykant z Łodzi. Generalnym pełnomocnikiem był dyrektor ziemski von Wedel. W 1930 roku majątek w Dębicach dzierżawił Wilhelm Schulze, mieszkający w miejscowym pałacu. Włości liczyły 726ha, w tym 600ha pól uprawnych, 28ha łąk, 10ha pastwisk, 59ha lasów, 2ha wód, 11ha parku i ogrodu, 16ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1937 roku właścicielką posiadłości była wdowa Pani Anna Scheibler z domu Grohman (ur. 1864r., zm.1945r.) z Kwietna. Funkcje generalnym pełnomocników pełnili von Kramsta z Chwalimierza i Franz Hoppe, dyrektor ziemski z Dębic. Powierzchnia majątku wynosiła 691ha, w tym 565ha pól uprawnych, 28ha łąk, 10ha pastwisk, 59ha lasów, 2ha wód, 11ha parku i ogrodu, 16ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała gorzelnia oraz mleczarnia. Mimo, iż majątek pozostawał własnością Scheiblerów sam nowy pałac został przejęty przez władze nazistowskie, które w latach trzydziestych urządziły w nim swój obóz szkoleniowy.
Pałac i park na zdjęciach Andrzeja Rąkowskiego
Polecam książkę Hannibal Smoke, „Cicha apokalipsa. Zrujnowane pałace Dolnego Śląska”, z której między innymi korzystałem przy pisaniu artykułu.
Stary pałac
Siedzibę ufundował w 1795 roku hrabia von Pertkenau. Pierwotnie klasycystyczny pałac od zachodu zamykał rozległy, prostokątny dziedziniec folwarczny. Budynek był wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z centralnym trzykondygnacyjnym ryzalitem, mieszczącym główne wejście w portyku wgłębnym. Pałac nakrywał dach mansardowy z lukarnami. Budowla po przekształceniach w XIX wieku nabrała cech neobarokowych. Elewacje artykułowały pilastry i wydatny gzyms wieńczący. Okna posiadały proste opaski i drewniane okiennice. Pałac prawdopodobnie został rozebrany w latach pięćdziesiątych XX wieku. Dziś w jego miejscu stoi wiata zbudowana z pustaków.
Nowy pałac
Rezydencję ufundował w latach 1906-1907 roku Carl Wilhelm Scheibler. Pałac murowany z kamienia (cokół) i cegły, potynkowany, zbudowany na planie litery "L", podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakrywał dach mansardowy z lukarnami i powiekami. Fasada (elewacja zachodnia) dziewięcioosiowa, z centralnym pierwotnie trzykondygnacyjny ryzalitem mieszczącym główne wejście do budynku. Wejście poprzedzał portyk kolumnowy podtrzymujący niewielki balkon, obecnie nie zachowany. Ryzalit wieńczył nieistniejący półokrągły fronton. W narożu północno-wschodnim dominująca nad pałacem wieża o czterech kondygnacjach z mezzaninem. W elewacji północnej parterowy prostokątny ryzalit. Elewacja wschodnia skrzydła bocznego trzyoosiowa z parterowym półokrągłym ryzalitem środkowym. Elewacje zachowały liczne ozdobne kamienne detale architektoniczne. Cokół rustykowany. Podział ramowy tworzą gzymsy i pilastry w wielkim porządku. Część pilastrów boniowana. Otwory okienne ujęte opaskami, na drugiej kondygnacji opaskami z kluczem. Płyciny podokienników tynkowane. Układ wnętrz pierwotnie trzytraktowy. Na pierwszej kondygnacji obszerny hall z klatką schodową. Część pomieszczeń nakrywały sklepienia, większość posiadała stopy płaskie.
Po drugiej wojnie światowej pałac aż do 1953 roku był użytkowany przez armię radziecką. Po przekazaniu władzom polskim rezydencja wraz z folwarkiem znalazła się w gestii Zakładu Rolnego Dębice podlegającego pod Państwowe Gospodarstwo Rolne Środa Śląska. W budynku przez krótki czas mieściły się biura. Pałac szybko został zaniedbany. Dewastowany i rozkradany budynek podpalono gdzieś na przełomie lat 50-tych i 60-tych XX wieku. W rękach PGR-u budynek dogorywał do likwidacji przedsiębiorstwa. W 1994 roku Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa sprzedała majątek prywatnemu inwestorowi. Ten początkowo planował pełną odbudowę rezydencji. Na miejscu znajduje się sporo zgormadzonych w tym celu materiałów. Ostatecznie prac nie rozpoczęto. Na wschód od pałacu zaniedbany, częściowo zrujnowany folwark. Z całego założenia najlepsze wrażenie sprawia rozległy, zadbany park, w którym można spotkać spacerujące stado danieli. W parku zachowany starodrzew, wytyczone ścieżki, staw, pozostałości fontanny, pawilon ogrodowy. Od strony DW 345 ozdobna brama i dobrze utrzymana dawna siedziba zarządcy majątku.
Nowy pałac. Zdjęcia z zewnątrz i wewnątrz z około 1912 roku. Źródło fotografii portal https://fotopolska.eu/
Dębice położone są około 8 kilometrów na zachód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego najkrótszy dojazd drogą lokalną przez Proszków. Zespół pałacowo-folwarczny znajduje się na zachodnim krańcu Dębic, pomiędzy ulicą Długą i DW 345.
Dokładna lokalizacja starego, nieistniejącego pałacu:
51.151899742381616, 16.48046649538748
Dokładna lokalizacja nowej rezydencji, obecnie w stanie ruiny:
51.151810252064855, 16.47840748013223
Damian Dąbrowski,
Listopad 2021r.
