Powiat strzeliński, gmina Przeworno, wieś Romanów
(nazwa niemiecka: Rummelsberg, Kreis Strehlen)
Rys historyczny i stan obecny:
Wioskę Romanów wzmiankowano po raz pierwszy dopiero w 1427 roku jako Rabesperk. W granicach Romanowa znajduje się najwyższe wzniesienie Wzgórz Strzelińskich – góra Gromnik licząca 393 m n.p.m. Wzgórze to było znacznie wcześniej zamieszkane niż wieś. Prawdopodobnie już w IX-X wieku wznosił się na nim gród Ślężan. Na ten czas datowana jest według niektórych badaczy przedromańska rotunda, odkryta podczas prac archeologicznych prowadzonych od 2003 roku (według innej hipotezy mury uznane za pozostałości rotundy pochodzą dopiero z połowy XV wieku). Około połowy trzynastego stulecia Gromnik należał do dóbr rodziny von Czambor. Następnie na początku XV wieku jako właściciele tych obszarów wzmiankowani byli przedstawiciele rodu von Tschammer. Korzystając zapewne z chaosu wywołanego wojnami husyckimi jeszcze w pierwszej połowie piętnastego stulecia wzgórze przejęli bracia von Czirn. W 1439 roku Hans i Opitz von Czirn otrzymali zgodę od księżnej Elżbiety, wdowy po Ludwiku II brzeskim (zm.1436r.) na budowę obronnego zamku na szczycie Gromnika. Czirnowie wybudowali warownię na miejscu wspomnianej wyżej wczesnośredniowiecznej osady. Twierdza na Gromniku stała się dla Czirnów bazą wypadową do wypraw łupieskich. Raubritterski proceder właścicieli zamku spotkał się z reakcją miasta Wrocławia. W 1443 roku wojska miejskie i biskupie po krótkim oblężeniu zdobyły zamek. Warownia została zburzona, jednak już w 1446 roku bracia Czirnowie uzyskali od książąt brzeskich Jana i Henryka zgodę na jej odbudowę. Wykorzystując bazę na Gromniku rodzina Czirnów w dalszym ciągu prowadziła rozbójnicze wyprawy. Wywołało to gniew księcia legnicko-brzeskiego Fryderyka, który przejął dobra Czirnów i doprowadził do zburzenia zamku w 1482 roku. Po jedenastu latach książę oddał Czirnom ich włości. W kolejnych wiekach rodzina ta posiadała rezydencje w pobliskich Siemisławicach i Przewornie. Zamku na Gromniku nie próbowała już jednak odbudować. Przez następne kilka wieków materiał budowlany z zamku zapewne wykorzystywali mieszkańcy wiosek powstałych u podnóża wzgórza. Ponowne zainteresowanie Gromnikiem miało miejsce dopiero w dziewiętnastym stuleciu. W 1825 roku na szczycie wzniesienia wybudowano wieżę widokową. A dwadzieścia lat później dostawiono do niej gospodę. Wspomniane zabudowania zostały zniszczone w 1945 roku. W ostatnich latach na wzgórzu obok prac archeologicznych prowadzono również roboty budowlane. W 2012 roku na szczycie Gromnika ukończono budowę wieży z założenia widokowej. Niestety zbyt mała wysokość obiektu, w stosunku do otaczającego lasu, sprawia, iż nie spełnia on swej funkcji.
Ruiny zamku
Obecnie na szczycie Gromnika znajdują się fragmenty murów wykonanych z kamienia, wysokie na około 0,5 metra. Część z murów może należeć do domniemanej rotundy, prawdopodobnie są one jednak pozostałością po pochodzącej z połowy XV wieku wieży mieszkalnej. Wieżę zapewne otaczał mur obwodowy. Liczne prace budowlane i wyburzenia prowadzone na szczycie wzgórza utrudniają opisanie wyglądu średniowiecznej warowni.
Zabytki w Romanowie
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Romanowie. W ewidencji zabytków znalazła się część zabudowań mieszkalnych i gospodarczych wioski. Ruiny zamku niestety nie są objęte ochroną konserwatorską.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Romanowa zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące ze Strużyny, Strzelina i Ziębic. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Na szczycie Gromnika znajduje się węzeł szlaków turystycznych. Do ruin zamku można dojść szlakiem czerwonym ze Strzelina (3h) lub Ziębic (4h), szlakiem żółtym z Białego Kościoła (2,5h) i Przeworna (3h) oraz szlakiem zielonym z Henrykowa (3,75h) i Jegłowej (1,75h). Warto zwrócić uwagę na szlak prowadzący z Białego Kościoła. Na stacji kolejowej w tej miejscowości stosunkowo często zatrzymują się pociągi relacji Wrocław – Kłodzko. W ten sposób w rejon Wzgórz Strzelińskich można również dotrzeć komunikacją publiczną. Czas przejścia w obu kierunkach to około 5 godzin. Po drodze można zatrzymać się nad jeziorem bądź zobaczyć interesujące miejsca w Białym Kościele (odbudowany kościół z zespołem płyt nagrobnych, dawny cmentarz ewangelicki, zalany nieczynny kamieniołom). W Białym Kościele znajduje się również nieźle rozwinięta baza noclegowa, pozwalająca spędzić dłuższy czas w okolicy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK401 do Grodkowa i dalej DK385 w stronę Ziębic. Na wysokości Gierowa z DK385 należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą przez Karnków do Przeworna. Z Przeworna trzeba wyjechać drogą w kierunku Białego Kościoła. Trasa ta przecina pasmo Wzgórz Strzelińskich, przebiegając praktycznie przez Gromnik. Przy drodze w pobliżu partii szczytowej wyznaczono parking. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 155km. Z parkingu na szczyt prowadzą czerwony i żółty szlak turystyczny.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2013 r.
