Powiat strzeliński, gmina Kondratowice
(nazwa niemiecka: Strachau, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Strehlen)
Rys historyczny i stan obecny:
Na temat średniowiecznych dziejów Strachowa nie posiadamy żadnych informacji. O dawnym rodowodzie osady świadczą fragmenty grodziska zachowane w jej północnej części. Prawdopodobnie aż do wygaśnięcia linii Piastów legnicko-brzeskich Strachów pozostał własnością książęcą. Świadczy o tym przekazanie wioski w lenno przez cesarza Leopolda I po 1675 roku Sigismundowi von Pfeil. Cesarz bowiem po śmierci księcia Jerzego Wilhelma przejął dobra należące do Piastów legnicko-brzeskich. Sigismund von Pfeil zmarł w 1680 roku i majątek powrócił do kamery cesarskiej. W 1697 roku został przekazany w lenno radcy tejże kamery Franzowi Weighardtowi baronowi von Hoffmann und Grünpüchl auf Ober-Thalheim und Gaumitz. W 1706 roku Franz Weighardt von Hoffmann, posiadający również pobliskie Żelowice, ostatecznie wykupił Strachów. Odtąd aż do 1945 roku losy majątku związane były z właścicielami Żelowic. W 1744 roku obydwie wioski nabył Carl Leopold von Netz. Następnie w 1769 roku ich właścicielem był hrabia Friedrich Wilhelm Gottlob Ferdinand von Sandraski und Sandraschütz (ur.1745r., zm.1805r.). W 1783 roku należący do hrabiego von Sandraski Strachów liczył 118 mieszkańców. W wiosce wzmiankowano w tym czasie folwark, gospodarstwo kmieckie oraz 15 gospodarstw zagrodników i chałupników. W 1794 roku hrabia von Sandraski sprzedał majątki w Żelowicach i Strachowie Johannowi Josephowi baronowi von Saurma-Jeltsch (ur.1743r., zm.1814r.). W 1814 roku dobra odziedziczyła Maria Anna (ur.1786r., zm.1836r.), najstarsza córka barona Johanna Josepha von Saurma-Jeltsch i małżonka Heinricha Josepha Feridnanda von Mettich (ur.1778r., zm.1853r.). W 1830 roku Strachów liczył 174 mieszkańców, w tym 54 katolików. Kościół dla ewangelików znajdował się w Dobrzenicach (Siegroth), a katolicy należeli do parafii w Niemczy (Nimptsch). W Strachowie znajdował się folwark i 28 domów. Majątek wchodził w skład dóbr Żelowice (Silbitz). Po śmierci żony w 1836 roku jedynym właścicielem włości został porucznik Heinrich hrabia von Mettich. W 1845 roku Strachów zamieszkiwało 210 osób, w tym 52 wyznania katolickiego. Liczba domów w wiosce zwiększyła się w ciągu piętnastu lat zaledwie o jeden. W 1853 roku zmarł hrabia Heinrich von Mettich. Przed śmiercią adoptował on siostrzenicę Karolinę Annę Franciszkę Agnieszkę Mohr von Ehrenfeld (ur.1815r., zm.1865r.), która przybrała nazwisko von Mettich-Mohr. Karolina Anna otrzymała w spadku majątki w Żelowicach i Strachowie. Jej pierwszym mężem był Gideon Michael von Wimmersberg (ur.1790r., zm.1855r.). Trzy lata po śmierci pierwszego męża Karolina Anna ponownie wyszła za mąż. Jej mężem został Rudolf Maria Bernhard hrabia von Stillfried-Rattonitz (ur.1804r., zm.1882r.). W 1868r. z dóbr Żelowice i Strachów utworzono majorat, który odziedziczył syn hrabiego Rudolfa z drugiego małżeństwa, z hrabiną Marią Gabrielą von Wallis auf Karighmain, Franz de Paul Maria Bernhardt Olivier Heinrich von Stillfried-Mettich (ur.1842r., zm.1910r.). W 1876 roku posiadłość w Strachowie dzierżawił August Rohde z Białobrzezia (Kgl. Oberamtmann in Rothschloss). Pozostał on dzierżawcą przynajmniej do 1886 roku. W tym czasie majątek liczył 269ha: 142ha pól uprawnych, 9ha łąk, 110ha lasów, 8ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 6 koni, 90 sztuk bydła rogatego, w tym 8 krów. W 1894 roku włości dzierżawił Oberamtmann Robert Jäkel z Niemczy (in Nimptsch), a folwarkiem zarządzał inspektor Gustav Schulz z Żelowic (in Silbitz). Robert Jäkel pozostał dzierżawcą przynajmniej do 1905 roku. W międzyczasie na stanowisku inspektora, Gustava Schulza zastąpił Pan Liebich. W 1910 roku majorat Żelowice odziedziczył Franz de Paula Maria Bernhard Heinrich Valentin hrabia von Stillfried-Mettich (ur.1880r., zm.1954r.), syn poprzedniego właściciela. W jego rękach majorat Żelowice pozostały do końca drugiej wojny światowej. W 1917 roku wchodzący w skład fideikomisu majątek Strachów liczył 285,8ha, w tym 145,1ha pól uprawnych, 9,9ha łąk, 2,4ha pastwisk, 2,9ha stawów, 0,7ha szkółki drzew, 114,6ha lasów, 2,4ha ogrodu, 1,2ha gospodarstwa, 3,2ha ulic, 3,1ha dróg. Funkcję leśniczego pełnił Pan Kabus. Według książki adresowej z 1937 roku generalnym pełnomocnikiem Franza de Paula hrabiego von Stillfried-Mettich do spraw majoratu Żelowice był dyrektor Franz Meng. W 1937 roku dobra w Strachowie miały powierzchnię 271,21ha: 119,26ha pól uprawnych, 9,4ha łąk, 13,25ha pastwisk, 3,1ha stawów, 118ha lasów, 2,2ha ogrodu, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano cielaki oraz owce merynosy na mięso. Po drugiej wojnie światowej dobra rodziny von Stillfried-Mettich przejęło państwo polskie. Folwark w Strachowie przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. PGR doprowadził do ruiny miejscową rezydencję. Po upadku przedsiębiorstwa zrujnowana została również część zabudowań gospodarczych. Obecnie przez środek dziedzińca gospodarczego przebiega gruntowa droga prowadząca do Stasina, dzielnicy Niemczy. Po jej obydwu stronach znajdują się gospodarstwa nr 1 i 2. Prawdopodobnie teren folwarku został rozparcelowany i sprzedany osobom prywatnym. Z dawnego folwarku w dobrym stanie zachowała się oficyna (nr 1) i dwa budynki gospodarcze. Z kolejnego budynku gospodarczego pozostały tylko mury obwodowe (pierzeja zachodnia). Dwór znajdował się w pierzei północnej folwarku. Obecnie w tym miejscu stoi charakterystycznie ucięty budynek nr 2. Być może powstał on w miejscu ruin rezydencji. Możliwe, że obiekt ten jest tak naprawdę częścią dworu. Zaskakuje zwłaszcza dach naczółkowy zastosowany z jednej strony. W ten sposób raczej nie projektuje się budynków. Prędzej wskazuje to na adaptację i przekształcenie starszej budowli.
Dwór
Rezydencje w Strachowie istniała już w połowie osiemnastego stulecia. Według katalogu zabytków powiatu strzelińskiego obecny dwór wzniesiono około 1900 roku. Jak podaje Romuald Łuczyński w pracy „Losy rezydencji dolnośląskich w latach 1945-1991” (s.585) na początku lat osiemdziesiątych XX wieku budynek był już poważnie zniszczony. Dwór był murowany z cegły, potynkowany, dwukondygnacyjny, założony na planie prostokąta. Brak przedwojennych zdjęć uniemożliwia dokładniejszy opis wyglądu zabytku. Obecnie rezydencja nie istnieje. Jak opisano wyżej w jej miejscu prawdopodobnie stoi budynek nr 2. Budynek nr 1 to dawna oficyna, wzniesiona około 1900 roku. Murowana z cegły, potynkowana, założona na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, nakryta dachem dwuspadowym.
Zabytki w Strachowie
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Strachowie. W ewidencji zabytków znalazł się historyczny układ ruralistyczny wsi.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Strachowa nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej (wyjazd ze Strzelina ul. Dzierżoniowską) DK39 w stronę Łagiewnik. W miejscowości Mikoszów z DK39 należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą w kierunku Żelowic przez Karszów, Prusy, Maleszów. Za Maleszowem, na skrzyżowaniu wśród pól należy skręcić w prawo w drogę w kierunku Niemczy. Strachów położony jest na zachód od tej drogi, dlatego tez by dostać się do miejscowości na następnym skrzyżowaniu ponownie trzeba skręcić w prawo. Zespół dworsko-folwarczny znajduje się w południowo-zachodniej części Strachowa, jadąc w opisany sposób trafia się na niego praktycznie na końcu miejscowości. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 170 km. Teren dawnego folwarku nie jest ogrodzony, samochód można zostawić przy przebiegającej przez niego gruntowej drodze.
Damian Dąbrowski,
Listopad 2013 r.
