Powiat strzeliński, gmina Wiązów, część miasta Wiązów
(nazwa niemiecka: Bischwitz bei Wansen, Kreis Ohlau, od 1932r. Kreis Strehlen)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki wioski sięgają przynajmniej trzynastego stulecia. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z dokumentu papieża Innocentego IV z 1245 roku. Wraz z pobliskim Wiązowem, Biskupice wchodziły w skład majątków należących do biskupstwa wrocławskiego. W 1313 roku biskup wrocławski Henryk przekazał prawa do dóbr alodialnych w Biskupicach Güntherowi von Biberstein. Biskupi wrocławscy w kolejnych stuleciach zarówno przekazywali prawa do miejscowości jak i oddawali majątek w dzierżawę, np. w 1449 roku dzierżawcą był Hans von Borsnicz. W latach 1638-1639 w Biskupicach powstał folwark, którym zarządzał Martin Ferdinand Fritsche. W końcowej fazie wojny trzydziestoletniej zabudowania folwarku zniszczyły wojska szwedzkie. W 1650 roku zarządca Georg Friedrich Zierkowsky von Zierowa rozpoczął odbudowę majątku. Kilkadziesiąt lat później, w 1690 roku folwark zniszczyła burza. Kolejnej odbudowy dokonał zarządca Christof Freytag. W latach 1718-1725 posiadłość w Biskupicach dzierżawił Karl Heinrich Kührstein. Za jego czasów zakończono prace budowlane przy domu zarządcy. W 1766 roku zarząd nad folwarkiem przejęło miasto Wiązów. W 1810 roku w wyniku sekularyzacji dóbr kościelnych w Królestwie Prus majątek w Biskupicach został przejęty przez państwo. W 1818 roku dobra nabył Hans David Ludwig Yorck von Wartenburg (ur.1759r., zm.1830r.) z Oleśnicy Małej. Według opisu Biskupic z 1830 roku w miejscowości znajdował się pałac, folwark i 41 domów. Wioska miała 326 mieszkańców, w tym 54 ewangelików. Katolicy należeli do parafii w Wiązowie (Wansen). Majątek wchodził w skład utworzonego w 1822 roku majoratu Oleśnica Mała. Na folwarku hodowano m.in. 2200 owiec. W 1830 roku po śmierci feldmarszałka Hansa Davida Yorck von Wartenburg majorat Oleśnica Mała odziedziczył jego syn z małżeństwa z Joanną Seidel (ur.1768r., zm.1827r.) - Ludwig Yorck von Wartenburg (ur.1805r., zm.1865r.). W 1845 roku w Biskupicach wzmiankowano pałac, folwark, 41 domów. Liczba mieszkańców wzrosła do 396, z tego 128 było wyznania ewangelickiego. Katolicy posiadali kościół w Wiązowie, a ewangelicy w Gułowie (Gaulau, Kreis Ohlau). Na folwarku w Biskupicach hodowano m.in. 2000 owiec merynosów. W 1865 roku po śmierci Ludwiga Yorck von Wartenburga majorat Oleśnica Mała otrzymał jego najstarszy syn Paul (ur.1835r., zm.1897r.). W 1886 roku całkowita powierzchnia majoratu wynosiła 3077ha, z tego na majątek w Biskupicach przypadało 494ha: 340ha pól uprawnych, 65ha łąk, 2ha pastwisk, 60ha lasów, 27ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku zarządzanym przez inspektora Ilgmanna hodowano 35 koni, 119 sztuk bydła rogatego, w tym 62 krowy, 1200 owiec, 54 świnie. W 1897 roku właścicielem fideikomisu Oleśnica Mała został dr prawa Heinrich Ludwig hrabia Yorck von Wartenburg (ur.1861r., zm.1923r.), najstarszy syn Paula i Luizy von Wildenbruch (ur.1838r., zm.1918r.). Powierzchnia posiadłości w Biskupicach nie uległa zmianie. Majątek przez wiele lat prowadził inspektor Langner, wzmiankowany w księgach adresowych od 1894 do 1917r. W 1923r. zmarł Heinrich Ludwig Yorck von Wartenburg. Majorat Oleśnica Mała przeszedł w ręce jego syna Paula (ur.1902r.). W imieniu Paula hrabiego Yorck von Wartenburg dobrami zarządzał generalny pełnomocnik dyrektor ziemski Bartling, wymieniany w księgach adresowych w 1926 i 1930 roku. W 1928 roku miała miejsce zmiana administracyjnej przynależności Biskupic. Folwark został włączony do miasta Wiązów. W 1930 roku majorat Oleśnica Mała liczył 3095ha. W następnych latach jego powierzchnia spadła do 2893ha. W 1937 roku posiadłość w Biskupicach w dalszym ciągu liczyła 494ha, w tym 340ha pól uprawnych, 65ha łąk, 2ha pastwisk, 60ha lasów, 27ha dróg i podwórzy gospodarczych. Folwarkiem zarządzał inspektor Purrmann. Gospodarstwo nastawione było na uprawę buraków cukrowych. Po drugiej wojnie światowej wraz z wszystkimi śląskimi majątkami rodziny Yorck von Wartenburg posiadłość w Biskupicach została przejęta przez państwo polskie. Następnie folwark przekazano zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Po upadku PGR-u majątek znalazł się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Agencja w 1994 roku wydzierżawiła go na piętnaście lat polsko-niemiecko-holenderskiej spółce Zakłady Rolne Siecieborowice. W 2012 roku spółka ta w dalszym ciągu funkcjonowała w gospodarstwie w Wiązowie. Dawny dwór – prepozytura pełni obecnie funkcje mieszkalne. Budynek można zobaczyć z zewnątrz.
Dwór
Siedziba zarządców majątku w Biskupicach została wzniesiona pomiędzy 1690 a 1725 rokiem. Budynek pierwotnie barokowy, obecnie pozbawiony cech stylowych. Murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Fasada dziewięcioosiowa, z asymetrycznie usytuowanym głównym wejściem poprzedzonym schodami. W ośmioosiowej elewacji od strony dziedzińca gospodarczego znajduje się dodatkowe wejście do budynku. Elewacje nie zachowały ozdobnych detali architektonicznych. We wnętrzach klatka schodowa nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Dwór znajduje się we wschodniej pierzei dawnego folwarku. Wokół dawnego dziedzińca gospodarczego wznoszą się dwie obory i stajnia pochodzące z XIX wieku oraz nowsze zabudowania.
Zabytki w Wiązowie Biskupicach
Do rejestru zabytków w dawnej wiosce Biskupice, będącej obecnie częścią Wiązowa wpisano dom zarządcy i budynek mieszkalno-gospodarczy (25.07.1994r., nr rej.: A/2435/699/W1-2). Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się zabudowania gospodarcze folwarku: dwie obory i stajnia. Adres: Wiązów, ul. Biskupicka 3-3a.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Wiązowa zapewniają autobusy PKS kursujące m.in. z Kłosowa, Oławy i Strzelina. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Oławę. Do miasta można dotrzeć np. pociągiem z Opola lub Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie trasami DK403 i DK39 w stronę Strzelina. Droga Krajowa nr 39 przebiega przez Wiązów. W centrum miejscowości trzeba z niej skręcić w prawo na Plac Wolności i dalej jechać ulicą Daszyńskiego prowadzącą do ulicy Biskupickiej, przy której znajduje się opisywany folwark. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 140km. Folwark (ul. Biskupicka 3-3a) znajduje się zaraz na początku dawnych Biskupic, na zachód od głównej drogi. Samochód można zaparkować przy dawnym budynku zarządcy.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2013 r.
