Powiat strzeliński, gmina Wiązów

(nazwa niemiecka: Ruppersdorf, Kreis Strehlen)

 

Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1208r.

W 1347r. Wyszonowice należały do Cunczka de Redyrn, znanego z dokumentów z lat 1321-1350. Kunczko związany z książętami świdnickimi i ziębickimi zapewne od nich otrzymał wioskę. W rękach jego rodziny Wyszonowice pozostały do około 1590r. W 1509r. Christoph von Redern wzniósł w miejscowości kaplicę. W latach trzydziestych XVI w. Redernowie z Wyszonowic przyjęli wyznanie ewangelickie. Zmiana religii nie zaszkodziła rodzinie. Friedrich von Redern w 1554r. został pierwszym prezydentem królewskiej kamery we Wrocławiu, a w latach 1557-1558 cesarz Ferdynand I oddał mu w zastaw ziemię toszecko-pyskowicką. Prawdopodobnie Friedrich von Redern wzniósł w Wyszonowicach renesansowy dwór. Jego syn i następca Georg Friedrich von Redern pozostał panem zastawnym Pyskowic i Toszka do 1584r. Posiadłości te zostały mu odebrane przez cesarza w związku z dokonaną w 1581r., bezprawną egzekucją Jana Czecha, burmistrza Pyskowic. Georg Friedrich von Redern zmarł w 1586r. w rodowym majątku w Wyszonowicach. Niedługo potem, najpóźniej w 1592r., rodzina von Redern sprzedała dobra Hansowi von Wentzky. W posiadaniu rodu von Wentzky Wyszonowice pozostały do 1692r. Rok później nabył miejscowość Christoph von Richthofen. W rękach Richthofenów majątek pozostał do około połowy osiemnastego stulecia. W 1765r. Wyszonowice były własnością rodu von Jeetze. Sześć lat później w wyniku przymusowej licytacji znalazły się w posiadaniu Hansa Carla Friedricha von Sauerma. Rodzina von Sauerm pozostała właścicielami majątku do 1945 roku. W 1791r. baron Johann Maximilian von Sauerma (ur.1737r., zm.1816r.) utworzył majorat Wyszonowice. Fideikomis następnie odziedziczył jego bratanek Carl Friedrich Bernard von Sauerma (ur.1778r., zm.1853r.). Kolejnymi właścicielami majoratu byli: baron Eugen von Sauerma (wzmiankowany w 1857r.) i hrabia dr Carl Friedrich Max von Sauerma­-Ruppersdorf und Zülzendorf (ur.1836r., zm.1909r.). Za rządów tego ostatniego nastąpił rozkwit Wyszonowic. Około 1861r. przebudowano pałac, zmodernizowano folwark i otwarto cegielnię. W 1886r. majątek liczył 498ha, w tym 308ha pól uprawnych, 92ha łąk, 88ha lasów. Pozostałe 10ha przypadało na park, drogi i podwórza gospodarcze. W 1909r. majorat Wyszonowice odziedziczył hrabia Hippolyt von Sauerma-Ruppersdorf und Zülzendorf. Pozostał jego właścicielem co najmniej do 1917r. W latach 1921-1937r. fideikomis należał do hrabia Georg Friedrich von Sauerma-Ruppersdorf auf Glambach. W 1937r. powierzchnia dóbr wynosiła 528,3ha, w tym 373,8ha pól uprawnych, 59,5ha łąk, 0,2ha stawów, 75ha lasów, 4ha parku i 15,8ha gospodarstwa (dróg i podwórzy gospodarczych). Być może hrabia Georg Friedrich von Sauerma-Ruppersdorf auf Glambach pozostał właścicielem majątku do końca drugiej wojny światowej. Po 1945r. posiadłość została znacjonalizowana. Obecnie pałac w Wyszonowicach prawdopodobnie jest własnością prywatną. Teren wokół zabytku nie został ogrodzony, w budynku prowadzone są prace remontowe. Pałac zabezpieczono przed wejściem do środka. W trakcie remontu zbito z budynku tynki zewnętrzne i wymieniono część stolarki okiennej. Niepokojąco wyglądają fragmenty kamieniarki rozrzucone po parku otaczającym pałac.

 

Pałac

Pierwotnie renesansowy dwór wzniesiony około polowy XVI w. przez Friedricha von Rederna. Dwa wieki później przekształcony w barokowy pałac przez rodzinę von Richthofen. Kolejne przebudowy budynku nastąpiły za czasów rodziny von Sauerma: około 1861r. i w 1909r. Budynek murowany z cegły i kamienia, pierwotnie potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym wykonanym z dachówki. Fasada (elewacja zachodnia) dziewięcioosiowa, w części centralnej poprzedzona tarasem ze schodami. W narożniku południowo-wschodnim dwukondygnacyjna baszta. W bocznej elewacji (północnej) parterowa dobudówka mieszcząca dodatkowe wejście do pałacu, wzniesiona w 1909r. Elewacje zachowały nieliczne detale architektoniczne: ślady podziałów ramowych, fragmenty dekoracji sgraffitowej, pozostałości obramowań otworów okiennych, resztki nadokienników i płycin między kondygnacjami, wieńczący gzyms ząbkowy. Nad wejściami do pałacu znajdowały się kartusze herbowe, obecnie zaginione. Układ wnętrz częściowo dwutraktowy z korytarzem, a częściowo trzytraktowy. W centralnej części rezydencji sień, obok której klatka schodowa. W piwnicach zachowane sklepienia kolebkowe, kolebkowe z lunetami i żaglaste na gurtach. W przyziemiu kilka sal nakrytych sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi i kolebkowymi z lunetami. W pozostałych pomieszczeniach pałacu zastosowano płaskie stropy. Wnętrza zdewastowane.

Do pałacu przylega zaniedbany park krajobrazowy oraz zabudowania dawnego folwarku. Na wzgórzu za miejscowością znajdują się ruiny kościoła ewangelickiego, rozbudowanego z kaplicy ufundowanej przez Christophera von Rederna.

 

Zabytki w Wyszonowicach

Do rejestru zabytków w Wyszonowicach wpisano cmentarz ewangelicki (17.01.2005r., nr rej.: 471/A/05) oraz zespół pałacowy: pałac (12.04.1966r., nr rej.: 1628) i park (27.12.1984r., nr rej.: 584/W).

 

Informacje praktyczne i dojazd

Dojazd komunikacją publiczną do Wyszonowic zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące między innymi z Grodkowa, Oławy i Strzelina. Ze względu na trudności z przesiadką nie polecam tej formy dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK403 w stronę Brzegu i DK39 prowadzącą do Strzelina. Wyszonowice leżą przy tej ostatniej trasie. Pałac wraz z otaczającym go parkiem znajdują się na prawo od drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę nieco ponad 140km. Samochód można zaparkować przy wjeździe na teren parku.

 

Damian Dąbrowski,

Luty 2012 r.

 

Joomla templates by a4joomla