Powiat świdnicki, gmina Żarów
(nazwa niemiecka: Sasterhausen, Kreis Striegau)
Rys historyczny i stan obecny
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1297r. Początkowo Zastruże było własnością książęcą, następnie w drodze wymiany przeszło w ręce cystersów z Krzeszowic. Zakonnicy posiadali majątek w miejscowości do 1532r., kiedy to wraz z Krukowem odkupił go od nich Leonard von Schindel. Transakcja ta połączyła losy Zastruża i Krukowa na kilka stuleci. Kolejnymi właścicielami dóbr w obydwu miejscowościach byli przedstawiciele rodzin: von Schindel (do pierwszej połowy XVII w.), von Stange (do 1649r.), von Rochau (w latach 1649-1675). W 1675r. zadłużone majątki ponownie zakupili cystersi z Krzeszowic. Pozostali oni właścicielami dóbr do sekularyzacji posiadłości kościelnych w Prusach w 1810 roku. W 1812r. majątek w Krukowie i Zastrużu zakupiła Maria Eliza Ruck z domu Hasenclever (zm.1817r.). Kolejnymi właścicielami posiadłości byli: w latach 1817-1838 Sophia Flügel-Hasneclever, od 1838r. do 1901r. przedstawiciele rodziny Oelsner, w latach 1901-1925 Eugen von Kulimiz, od 1925 do 1928r. Gerhard Rudolph Fritz Peter Eugen von Kulmiz, w 1928r. hrabia Karl Wilhelm Wolfgang von Keyserlingk, w latach 1928-1945 hrabia Wolfgang Karl Eugen von Keyserlingk i jego brat hrabia Adalbert Robert Aleksander von Keyserlingk. Po drugiej wojnie światowej majątek w Zastrużu przejęło państwo polskie. Na jego bazie w 1949r. utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, które pomimo różnych przekształceń funkcjonowało do 1993r. Następnie majątek gospodarstwa znalazł się w gestii rządowych agend: Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a od 1999r. Agencji Nieruchomości Rolnych.
Pałac
W Zastrużu już w czternastym stuleciu znajdował się dwór będący siedzibą zarządcy majątku. Następną rezydencję w stylu renesansowym wznieśli w XVI wieku przedstawiciele rodziny von Schindel. W czasach późniejszych budowla była wielokrotnie przebudowywana i rozbudowywana, m.in. na przełomie XVII i XVIII w. w stylu barokowym, remontowana około 1890 i 1910r. Pałac został doprowadzony do ruiny w ciągu kilkunastu pierwszych lat Polski Ludowej, przez zarządzające nim Państwowe Gospodarstwo Rolne. Rezydencja murowana z kamienia i cegły, pierwotnie potynkowana, trzyskrzydłowa, założona na planie litery „C” wokół wewnętrznego dziedzińca, którego czwarty bok zamyka bryła kościoła filialnego. Skrzydła pałacu były dwukondygnacyjne, nakrywały je dachy czterospadowe. W chwili obecnej z rezydencji pozostały przede wszystkim mury obwodowe i część ścianek działowych. Elewacje zachowały ślady podziałów i zdobień renesansowymi i barokowymi detalami: boniowane lizeny, pilastry, obramowania wokół części otworów okiennych, portal głównego wejścia. Obok ruin pałacu stoi użytkowany kościół. Do zabudowań przylega zaniedbany park, założony w miejscu osiemnastowiecznych ogrodów.
Zabytki w Zastrużu
Do rejestru zabytków w Zastrużu wpisano kościół filialny p.w. Wniebowzięcia NMP (21.05.2008r., nr rej.: A/1061) i park (8.11.1980r., nr rej.: 760/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Zastruża zapewniają autobusy PKS kursujące z Pyszczyna, Świdnicy i Żarów. Polecam dojazd z przesiadką w Żarowie. Dzięki stacji kolejowej do tego miasta można dotrzeć pociągiem z Jeleniej Góry, Wałbrzycha lub Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Kostomłoty, następnie DK5 w stronę Strzegomia. Przed miejscowością Rusko z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Zastruża przez Mielęcin. Ruiny pałacu i park znajdują się na prawo od głównej ulicy. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 210km. Samochód można zaparkować przy kościele, graniczącym ze zrujnowaną rezydencją.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2012 r.
