Powiat świdnicki, gmina Świdnica
(nazwa niemiecka Polnisch Weistritz, od 1898r. Nieder Weistritz, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Bystrzycy Dolnej
Do rejestru zabytków w Bystrzycy Dolnej wpisano:
- zespół pałacowy: pałac, XVI w. 1870r., 1900r., nr rej.: 1141/WŁ z 25.10.1985r.; park, 2 poł. XIX w., nr rej.: 1167/WŁ z 28.03.1986r.; cmentarz kościelny, na terenie parku, nr rej.: j.w.; aleję na cmentarzu kościelnym, 1 pol. XIX w., nr rej.: A/3558/613/WŁ z 28.05.1975r.
- aleję topolową, przy drodze wzdłuż zabudowań folwarcznych, 1 poł. XIX w., nr rej.: A/3561/614/WŁ z 30.05.1975r.
- aleję dębową jednorzędową, przy głównej drodze wiejskiej, pocz. XIX w., nr rej.: A/3562/612/WŁ z 28.05.1975r.
Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się m.in. liczne zabudowania pofolwarczne: dwie oficyny, dwie stajnie, trzy obory, stodoła, a także brama główna zespołu pałacowego oraz ogrodzenie ogrodu.
Miejscowość wzmiankowano w 1318 roku jako Polnisch Weistritz, w 1340 roku jako Wistricia polonicalis, a w 1362 i 1372 roku pod nazwą Polnusschen Weissericz. Bystrzyca Dolna początkowo należała do książąt świdnickich, a następnie była własnością rodów rycerskich. Losy wioski związane były m.in. z rodzinami von Schwenkevelt, von Kroschwitz, Trache, von Sachenkirch, von Czedlitz, von Ronau. W opisach Bystrzycy Dolnej z 1785, 1830 i 1845 roku wymieniano w miejscowości folwark, natomiast nie wzmiankowano pałacu. W 1811 roku majątek w Bystrzycy przeszedł na własność rodu von Reitzenstein. W 1830 i 1845 roku jako właściciela włości wzmiankowano Karla Johanna Friedricha von Reitzensteina (ur.1804r., zm.1846r.). Następnie posiadłość należała do wdowy po nim baronowej Adelheid z domu von Brandenstein (ur.1817r., zm.1886r.). W kolejnych dekadach dziewiętnastego stulecia w księgach adresowych pojawiał się ich syn Erdmann von Reitzenstein (ur.1844r., zm.1922r.). W 1902 roku dobra rycerskie Bystrzyca Dolna Erdmanna barona von Reitzensteina liczyły 134,7ha, w tym 111ha pół uprawnych, 11,5ha łąk, 5ha pastwisk, 3,4ha ogrodu, 3,8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Ostatnim właścicielem posiadłości był Friedrich Erdmann von Reitzenstein (ur.1877r.), syn Erdmanna i Phyllis von Reizenstein (ur.1852r.).
Rezydencja na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/882745,foto.html?idEntity=510500 (dostęp: 25.03.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/889533,foto.html?idEntity=510500 (dostęp: 25.03.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/5879958,foto.html?idEntity=510500 (dostęp: 25.03.2019r.)
Po drugiej wojnie światowej włości przejęło państwo polskie. Pałac Reizensteinów nie został zniszczony w czasie działań wojennych. Lata zaniedbań jednak sprawiły, że w latach 60. XX wieku nadawał się już do generalnego remontu. Remont z adaptacją na cele mieszkaniowe przeprowadził Kombinat PGR w Świdnicy, PGR Witoszów. Odtąd zabytek pełnił funkcję wielorodzinnego budynku mieszkalnego. Po upadku PGR-u znalazł się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. W 2009 roku podlegał już pod Urząd Miasta w Świdnicy. Obecnie pałac jest mocno zaniedbany. W dalszym ciągu pełni funkcje mieszkalne i można go zobaczyć z zewnątrz. Do dawnej rezydencji przylega zdziczały park oraz ogród.
Bystrzyca Dolna. Zdjęcia z czerwca 2015r.
Pierwotna rezydencja w Bystrzycy Dolnej zamek wodny z XVI wieku została rozebrana w dziewiętnastym stuleciu. Istniejący do dziś pałac został ufundowany przez ród von Reitzenstein. Prace budowlane prowadzono m.in. w 1870 i 1900 roku.
Rezydencja w Bystrzycy Dolnej. Kwiecień 2017r.
Bystrzyca Dolna położona jest około 5 kilometrów na południe od Świdnicy. Dojazd z miasta powiatowego ulicą Śląską. Zespół pałacowo-folwarczny z parkiem znajdują się na południowym krańcu wioski, przy głównej ulicy.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2019r.