Powiat świdnicki, gmina Strzegom
(nazwa niemiecka Kohlhöhe, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Goczałkowie Górnym
Do rejestru zabytków w Goczałkowie Górnym został wpisany zespół pałacowo-folwarczny, nr rej.: A/1149 z 5.03.2009r.:
- pałac, 1889r., nr rej.: A/4169/1216/WŁ z 16.06.1987r.
- park, koniec XIX w., XX w.
- folwark, koniec XVIII w., XIX w., początek XX w.
W ewidencji zabytków ujęto m.in. cmentarz, oficynę mieszkalną przy bramie, dom mieszkalny w zespole folwarku (nr 11), oborę, stodołę, budynek gospodarczy, bramę wjazdową w zespole folwarku pałacowego.
Goczaków wzmiankowano w 1292r. jako Gothalci villa, a w 1350r. pod nazwą Gotschalksdorff. Natomiast Goczałków Górny do 1615 roku był jedynie folwarkiem. Początkowo należał do rodziny von Schliewitz, następnie von Festenberg-Packisch. W 1699 roku posiadłość nabył Johann Praetorius von Richthofen (ur.1661r., zm.1739r.). Odtąd przez prawie 250 lat dobra należały do rodu von Richthofen, a w rezydencji w Goczałkowie Górnym przyszło na świat ponad 40 dzieci z tej rodziny. Kolejnymi właścicielami byli baronowie Gustav Wilhelm (ur.1707r., zm.1774r.), Samuel (ur.1700r., zm.1754r.), Carl Ludwig (ur.1733r., zm.1795r.), Gottlob (ur.1769r., zm.1808r.). W czasie wojny siedmioletniej (1756-1763) w Goczałkowie Górnym znajdował się królewski magazyn wojsk pruskich. Grabieże wojenne miały niekorzystny wpływ na stan majątku. W opisie miejscowości z 1785 roku wzmiankowano w Goczałkowie Górnym pałac i folwark. W kolejnych opisach z 1830 i 1845 roku poza rezydencją i folwarkiem wymieniono również wiatrak, gorzelnię, hodowlę owiec merynosów. Częścią wioski była mała kolonia Sanderwald. Wobec trudności finansowych w 1852 roku hrabia Friedrich von Richthofen (ur.1805r., zm.1872r.). sprzedał rodzinne dobra Goczałków i Goczałków Górny bankierowi Emilowi Goldschmidtowi. Na tą zaskakującą transakcję już kilka miesięcy później zareagowali dwaj przyrodni bracia. Przepłacając Karl Theresius von Richthofen (ur.1811r., zm.1888r.) z Damianowic odkupił majątek Goczałków Górnym, a Karl Preatorius Ulrich (ur.1814r., zm.1878r.) z Bartoszówka odkupił dobra Goczałków. Kolejnym właścicielem posiadłości był baron Karl von Richthofen (ur.1842r., zm.1916r.), syn barona Karla Theresiusa. W 1894 roku majątek liczył 679ha, w tym 436ha pól uprawnych, 24ha łąk, 199ha lasów, 20ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1912 roku włości Karla barona von Richthofen-Damsdorf, rotmistrza w stanie spoczynku i deputowanego powiatowego miały powierzchnię 683ha, w tym 448ha pól uprawnych, 30ha łąk, 200ha lasów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Ostatnim właścicielem dóbr był Ulrich baron von Richthofen-Pohliwitz (ur.1885r., zm.1950r.). W jego rękach włości pozostały do około 1930 roku. Następnie Richthofenowie zarządzali posiadłością za pomocą spółki Zuckerfiederei Gutschdorf G.m.b.H., jej generalnym pełnomocnikiem był dr prawa Carl baron von Richthofen. Powierzchnia dóbr wynosiła 663,26ha, w tym 597,26ha pól uprawnych, 22ha łąk, 10ha pastwisk, 185ha lasów, 5ha parku i ogrodu, 1ha stawów, 9,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1937 roku majątek liczył już tylko 526,7ha, w tym 284ha pól uprawnych, 25ha łąk, 7ha pastwisk, 200ha lasów, 3,7ha parku, 3,5ha ogrodu, 3,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Generalnym pełnomocnikiem pozostawał dr prawa Carl baron von Richthofen, a funkcję inspektora pełnił kolejny Richthofen – baron Harald. W 1945 roku Richthofenowie ostatecznie opuścili Goczałków Górny. W czasach Polski Ludowej folwark wraz z rezydencją znalazł się pod zarządem Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Następnie majątek znalazł się w gestii Stadniny Koni ze Strzegomia. W pałacu urządzono biura i mieszkania pracowników. W latach 1987-1988 przeprowadzono remont więźby i pokrycia dachowego. Niestety w 2007 roku dach został zniszczony w wyniku pożaru. Budynek zabezpieczono jedynie prowizorycznym zadaszeniem. Do dziś zabytek pozostaje nieużytkowy i powoli niszczeje.
Pałac na początku XX wieku
Źródło: Weber Robert, Schlesische Schlosser. Tom 2, Drezno-Berlin, 1909-1913, tafel 60.
Źródło: https://polska-org.pl/959385,foto.html?idEntity=511510 (dostęp: 10.09.2019r.)
Pierwszą rezydencję w Goczałkowie Górnym ufundowała rodzina von Schliewitz około 1615 roku. Budynek wzmiankowano w 1785, 1830 i 1845 roku. Na początku XIX wieku został przebudowany. Dzisiejszy kształt uzyskał w wyniku kolejnej przebudowy, która miała miejsce w 1889 roku na zlecenie Karla barona von Richthofen. W efekcie powstał eklektyczny pałac, o przewadze cech neorenesansu niderlandzkiego. Budynek o urozmaiconej bryle, dwuskrzydłowy, z wydatnym ryzalitem i tarasem w elewacji ogrodowej. Elewacje rezydencji ozdabiają liczne gzymsy, wykusze, wieżyczki, opaski okienne i szczyty. Wnętrza o różnej liczbie traktów, zaniedbane i mocno zdewastowane.
Goczałków Górny w latach 30. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/6586593,foto.html (dostęp: 10.09.2019r.)
Do pałacu od zachodu przylega rozległy park przeprojektowany w XIX wieku według planów Eduarda Petzolda (ur,1815r., zm.1891r.), ogrodnika w Weimarze i inspektora ogrodu w Mużakowie. Fasada rezydencji skierowana jest na dawny dziedziniec folwarczny, otoczony z pozostałych stron przez zabudowania gospodarcze, których użytkownikiem pozostaje Instytut Nawozów Sztucznych Puławy – Gospodarstwo Doświadczalne Goczałków.
Goczałków Górny znajduje się około 23 kilometry na północny-zachód od Świdnicy. Z miasta powiatowego najkrótszy dojazd zapewniają drogi wojewódzkie nr 382 i 374 do Strzegomia, skąd ulica Władysława Sikorskiego prowadzi do Goczałkowa Górnego przez Graniczną. Zespół pałacowy znajduje się w centralnej części wioski i zajmuje niemal połowę powierzchni Goczałkowa.
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2019r.
