Powiat świdnicki, gmina Dobromierz
(nazwa niemiecka Hausdorf, Kreis Bolkenhain, od 1932r. Kreis Jauer)
Zabytki w Jugowej
Do rejestru zabytków w Jugowej zostały wpisane:
- kościół filialny p.w. św. Antoniego, XV w., XVII w., nr rej.: A/1801/1470 z 11.01.1966r.
- park dworski, 1722r., po 1860r., nr rej.: A/4203/882/WŁ z 25.06.1982r.
- altana, nr rej.: j.w.
- budynek folwarczny nr 82, 2 poł. XIX w., nr rej.: A/4204/883/WŁ z 31.11.1982r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. dom mieszkalny – budynek administracyjny w zespole dworu, nr 80; rządcówkę – obecnie dom mieszkalny w zespole dworu, nr 81; dom robotników folwarcznych w zespole dworu, nr 78; dom ogrodnika, obecnie dom mieszkalny w zespole dworu, nr 83; uprzężalnię i stajnię cugową z częścią mieszkalną – obecnie dom mieszkalny w zespole dworu, nr 82; wozownię – obecnie garaż w zespole dworskim; budynki wielofunkcyjne – spichlerz, obora; stodołę adaptowaną na magazyn; stodołę z podestem – dawniej magazyn nawozów; budynki inwentarskie; cieplarnię w zespole dworu; teren dawnej szkółki drzewek w zespole dworu; teren dawnych ogrodów; dawną bramę przejazdową – obecnie sklep.
Miejscowość wzmiankowano po raz pierwszy około 1300 roku. W XIV wieku Jugowa należała do Nickela Ome, Nickela Sweynchen oraz Antoniusa Schindla. Z czasem wieś została podzielona na dwa działy – Jugowa Dolna i Górna. W pierwszej połowie XVI wieku majątek w Jugowej był w rękach rodu von Zedlitz. W 1539 roku Christoph von Zedlitz sprzedał posiadłość braciom von Reibnitz. W latach 1548-1550 wzmiankowano w Jugowej Melchiora von Reibnitz. Od 1558 do 1579 roku jeden z majątków należał do Georga von Schweinichen, a następnie jego syna Burgharda, zmarłego po 1604 roku. W tym czasie drugi dział był własnością Melchiora barona von Schellendorfa, wymienionego w dokumentach z 1590 roku. Dobra otrzymał w spadku jego syn Friedrich von Schellendorf und Hornsperg (ur.1560r., zm.1616r.). Pod koniec XVII wieku dobra przeszły w ręce rodu von Schweinitz. Pierwszym właścicielem z tego rodu był Johann Christoph zmarły w 1698r. Następnie w 1719 roku w Jugowej wzmiankowano Johanna Sigmunda barona von Schweinitz. W 1778 roku Hans Bernhard hrabia von Schweinitz z pięciu dóbr rycerskich utworzył majorat Jugowa. W 1830 roku włości należały do Hansa Melchiora Juliusa hrabiego von Schweinitz und Crayn. Przed 1845 rokiem majorat Jugowa, obejmujący majątki Jugowa, Kłaczynę, Wolbromek, Przyłęgów, Krajów oraz Gaj, odziedziczył Hans Ernst Friedrich von Schweinitz und Crayn (ur.1795r., zm.1866r.). Od 1837 roku żoną Hansa Ernesta była Melanie z domu von Troschke. Z tego małżeństwa na świat przyszedł kolejny właściciel dóbr Hans Timotheus Julius Gottlob David hrabia von Schweinitz und Crayn (ur.1838r., zm.1879r.), starosta powiatu bolkowskiego w latach 1866-1874. Ostatnim właścicielem majoratu był Hans Friedrich Julius Vladimir hrabia von Schweinitz und Crayn baron von Kauder (ur.1866r., zm.1952r.), syn Hansa Thimoteusa i Alexandrine Elisabeth Adelheid z domu von Egloffstein (ur.1844r., zm.1920r.). Początkowo dobrami zarządzali opiekunowie małoletniego Hansa Friedricha. Z małżeństwa z Elisabeth Klementine Dorotheą z domu von Mutius (ur.1878r., zm.1975r.) Hans Friedrich miał trzech synów urodzonych w pałacu w Jugowej: Hansa Eberharda Felixa Timotheusa (ur.1905r., zm.1943r. w bitwie pod Smoleńskiem), Hansa Bernharda (ur.1908r., zm.1976r.) oraz Hansa Melchiora Friedricha Ernsta (ur.1909r., zm.1943r. w walkach na froncie wschodnim). W przededniu drugiej wojny światowej majorat liczył w sumie 1651ha. Sam majątek w Jugowej miał powierzchnię 271ha, w tym 195ha pól uprawnych, 15ha łąk, 25ha pastwisk, 29ha lasów, 7ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Siedziba rodu von Schweinitz w 1899 roku
Źródło: https://polska-org.pl/982091,foto.html?idEntity=564168 (dostęp: 26.10.2019r.)
Pałac w Jugowej w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3586738,foto.html?idEntity=564168 (dostęp: 26.10.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/3586851,foto.html?idEntity=564168 (dostęp: 26.10.2019r.)
Rezydencja w Jugowej istniała już w 1620 roku. Pałac wzmiankowano w opisach miejscowości z 1785, 1830 i 1845 roku. Siedziba rodu von Schweinitz została rozbudowana w 1873 roku. W 1945 roku pałac zajęli żołnierze Armii Czerwonej. Majątek splądrowano, zniszczono wyposażenie, zaginęły obrazy oraz bogaty księgozbiór. Żołnierze radzieccy gospodarowali w posiadłości aż do 1948 roku. Przed przekazaniem zabudowań władzom polskim w lutym 1948 roku pałac spłonął. Pozostałymi budynkami przez kilkadziesiąt lat zarządzała Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”. Zrujnowana rezydencja została rozebrana w nieznanych okolicznościach. Do dziś z pałacu pozostały fragmenty murów przyziemia oraz częściowo zasypane piwnice.
Jugowa w latach 30. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3587081,foto.html?idEntity=564168 (dostęp: 26.10.2019r.)
Skromne przekazy ikonograficzne nie pozawalają dokładnie odtworzyć wyglądu nieistniejącego pałacu. Rezydencja w Jugowej była wzniesiona na nieregularnym planie. Budynek był podpiwniczony, posiadał dwie kondygnacje i częściowo użytkowe poddasze, nakryte wysokimi dachami mansardowymi ze szczytami i lukarnami. Bryłę budynku urozmaicały liczne ryzality i przybudówki.
Jugowa położona jest około 25 kilometrów na północny-zachód od Świdnicy. Z miasta powiatowego dojazd drogami wojewódzkimi nr 35 i 34 do Dobromierza i dalej drogą lokalną (w Dobromierzu ulica Cmentarna). Zespół pałacowo-parkowy znajduje się na północnym krańcu Jugowej, na wschód od głównej ulicy. Pozostałości rezydencji znajdują się w dawnym parku, zaniedbanym i zarośniętym samosiejkami. Na północ od pałacu kwadratowy staw obmurowany kamieniem łamanym. Z kolei na wschód od miejsca po siedzibie szlacheckiej położony jest dziedziniec folwarczny otoczony zabudowaniami gospodarczymi. Od południa z folwarkiem sąsiaduje dawna rządcówka, dom ogrodnika i wozownia. Budynek mieszkalno-gospodarczy (nr 82) w opracowaniu Józefa Pilcha został określony jako dawny dwór. Zabytek wzniesiono w 1722r., przekształcono w XIX wieku. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, z kamienia i cegły, częściowo o konstrukcji szachulcowej, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryty dachem czterospadowym z barokową sygnaturką na kalenicy. Przez całą długość elewacji wschodniej na piętrze drewniany balkon.
Damian Dąbrowski,
Październik 2019r.
