Lutomia Dolna

Powiat świdnicki, gmina Świdnica

(nazwa niemiecka Leutmannsdorf, Kreis Schweidnitz)

Zabytki w Lutomi Dolnej

Do rejestru zabytków w Lutomi Dolnej zostały wpisane:

- kościół par. p.w. Przemienienia Pańskiego, XVI w., XVII w., nr rej.: A/1787/1681 z 12.05.1966r.

- park pałacowy, 2 ćw. XIX w., XX w., nr rej.: A/1324/1324/WŁ z 20.03.1991r.

Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. pozostałości zespołu folwarku Grundhof (nr 39): magazyn i sklep; zespół folwarczny Niederhof (nr 47): dom zarządcy (obecnie mieszkalny), trzy obory w zespole, park dworski (wpisany też do rejestru); zespół folwarku Friedrichshof (nr 81): dom mieszkalny, obora w zespole.

Miejscowość wzmiankowano około 1300r. jako Luczmanni villa. Lutomia dzieliła się na trzy części: Bergseite, Grundseite i Klein-Leutmannsdorf. Dobra Bergseite należały m.in. do rodów von Peterswalde, von Atze, von Seidlitz, von Rothkirch. Majątek w części środkowej wsi – Grundhof – był własnością rodzin von Mühlheim i von Rothkirch. W 1677r. Rada Miasta Świdnica została właścicielką wszystkich włości w Lutomi Dolnej. W 1800r. władze miejskie sprzedały folwarki jako wolne dobra mieszczańskie, pozostawiając sobie jedynie las.

Dobra Niederhof

Od 1832r. majątek należał do rodziny Frömsdorf. W 1876r. właścicielem dóbr o powierzchni 117,5ha był Ernst Gottlieb Frömsdorf. Przed 1894r. posiadłość odziedziczył Reinhold Frömsdorf, wzmiankowany w księgach adresowych do 1912 roku. W latach 1917-1930 majątek należał do Reinharda Rümmlera. W 1937 roku właścicielem dóbr był Josef Schrader. Posiadłość liczyła 100,12ha, w tym 81ha pól uprawnych, 10ha łąk, 5ha pastwisk, 1ha parku, 1ha ogrodu, 2,12ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po 1945 roku włości przejęło państwo polskie. Folwark został przekazany w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu, które na północ od pierwotnego założenia wybudowało nowe zabudowania gospodarcze. Dwór został zamieniony w wielorodzinny budynek mieszkalny. Obecnie zabytek w dalszym ciągu pełni funkcje mieszkalne. Brak bieżących remontów sprawił, że dwór powoli niszczeje. Stan techniczny części zabudowań gospodarczych również jest fatalny. Na południe od dworu niewielkie zaniedbane zadrzewienie, ze stawem – zbiornikiem przeciwpożarowym. To pozostałość po wzmiankowanym w 1937r. parku i ogrodzie.

Kościół i dwór Niederhof w pierwszej połowie XX w.

Źródło: https://polska-org.pl/6537265,foto.html?idEntity=515577 (dostęp: 25.04.2020r.)

Lutomia Dolna. Widokówka wielopolowa z 1942r. Na niej w górnym rzędzie wszystkie trzy opisywane rezydencje.

Źródło: https://polska-org.pl/5994125,foto.html?idEntity=515577 (dostęp: 25.04.2020r.)

Dwór pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym z powiekami. Fasada pierwotnie dziewięcioosiowa, a częściowo zmienionym układzie otworów okiennych, z centralnym pozornym ryzalitem, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem. W ryzalicie umieszczono główne wejście do budynku, ponad którym umieszczono balkon. Wejście poprzedzają schody. W centralnej części elewacji ogrodowej, analogiczny ryzalit pozorny. Zdegradowane elewacje zachowały resztki pierwotnych ozdób: opaski wokół okien, gzyms wieńczący, podziały ramowe za pomocą lizen i gzymsu między kondygnacjami.

Dobra Friedrichshof

Majątek wykupiony z dóbr rady miasta Świdnicy w 1800r. W połowie XIX wieku jego właścicielką była rodzina Gröschner. W 1902r. posiadłość o powierzchni zaledwie 70,24ha należała do Hermann Tschierschky. Trzy lata później była już w rękach jego spadkobierców. W 1909r. w posiadłości Friedrichshof wzmiankowano Fritza Wutge. Od przynajmniej 1912 r. do 1937r. właścicielem majątku był Bernhard Hagemann. W 1937r. dobra liczyły 74,7ha. Losy dóbr po 1945 roku nie są znane. Obecnie rezydencja jest własnością prywatną, budynek pełni funkcje mieszkalne.

Dwór na widokówce z 1916r.

Źródło: https://polska-org.pl/5535544,foto.html?idEntity=8546304 (dostęp: 25.04.2020r.)

Dwór w 1854r. ufundowała rodzina Gröschner. Budynek murowany z cegły, potynkowany, na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, pierwotnie posiadał dach naczółkowy z powiekami. Na osi dworu główne wejście poprzedzone drewnianym gankiem. Elewacje obecnie uproszczone, pozbawione cech stylowych. Pierwotnie dwór posiadał podziały ramowe, wykonane za pomocą gzymsów i lizen akcentujących naroża i część środkową rezydencji. Fasada dworu skierowana jest na niewielki prostokątny dziedziniec folwarczny, wokół którego wznoszą się jeszcze dwa budynki gospodarcze i jeden mieszkalny. Na północ i zachód od folwarku niewielkie zadrzewienie ze stawem, zapewne są to resztki ogrodu.

Dobra Grundhof

W 1876r. właścicielem majątku był Johann Carl Thorausch. Następnie posiadłość należała do rodziny Opitz. W 1894r. wzmiankowano we włościach Grundhof Panią Elise Clajus, z domu Opitz. Obok rezydencji i folwarku w skład dóbr wchodziło 99,2ha gruntów. W 1902r. właścicielem posiadłości był Waldemar Bartsch ze Świdnicy. Folwark od niego w latach 1902-1905 dzierżawił Hermann Gimmler. W rękach Waldemara Bartscha posiadłość pozostała do 1912 roku. Opiekę nad folwarkiem sprawowali inspektorzy: Rudolph (1909r.), Ulber (1912r.). W latach 1917-1930 w księgach adresowych jako właściciela majątku wzmiankowano Heinricha Anforge. W tym czasie administratorem gospodarstwa był Simon Bäcker. Od 1935r. dobra należały do Wernera Bienecka. W 1937r. włości Wernera Bienecka liczyły 99,18ha, w tym 81,98ha pól uprawnych, 9,98ha łąk, 1,88ha pastwisk, 1,07ha stawów, 2,38ha lasów, 1,89ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po 1945 roku majątek przejęło państwo polskie. Przynajmniej od lat 60. XX wieku folwark należy do Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. Dwór został rozebrany w czasach Polski Ludowej. Obecnie brak śladu po budynku. Przetrwała tylko część zabudowań gospodarczych folwarku. Układ dziedzińca zmienił wybudowany w latach 70. XX wieku warsztat.

Dwór Grundhof w pierwszej połowie XX wieku

Źródło: https://polska-org.pl/3977255,foto.html?idEntity=506151 (dostęp: 25.04.2020r.)

Nieistniejący dwór został zbudowany w XIX wieku. Był budynkiem murowanym, założonym na planie prostokąta, dwukondygnacyjnym, nakrytym dachem czterospadowym. Do budynku przylegała dobudówka o konstrukcji szachulcowej. W centralnej części fasady znajdowała się trzykondygnacyjna, kwadratowa wieża, w której przyziemiu umieszczono główne wejście. Dwór ozdabiały boniowane lizeny, gzymsy, opaski wokół okien.

Lutomia Dolna położona jest około 16 kilometrów na południe od Świdnicy. Najszybszy dojazd z miasta powiatowego zapewnia lokalna droga, prowadząca przez Jakubów, Opoczkę, Bojanice i Lutomię Górną. Zespół folwarku Niederhof znajduje się na wschodnim krańcu Lutomi Dolnej, przy drodze do Mościska. Pozostałości zespołu Grundhof położone są w centrum wioski, na północ od głównej ulicy. Zabudowania mają numer 39. Folwark i dwór Friedrichshof znajduje się w centrum Lutomi Dolnej, na południe od głównej ulicy przebiegającej przez wieś. W jego pobliżu przebiega lokalna droga do Stachowic. Zabudowania pod nr 81.

Kościół par. p.w. Przemienienia Pańskiego w Lutomi Dolnej oraz otaczający go stary cmentarz.