Powiat świdnicki, gmina Marcinowice
(nazwa niemiecka Seiferdau, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Zebrzydowie
Do rejestru zabytków w Zebrzydowie wpisano
- kościół filialny p.w. MB Szkaplerznej, pocz. XVI w., 1846r., 1907r., nr rej.: A/1831/1692 z 12.05.1966r.
- dwór, obecnie dom nr 4, 2 poł. XIX w., nr rej.: A/5224/1142/WŁ z 25.10.1985r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół dworski (nr 4), obejmujący poza wspomnianym wyżej dworem oficynę mieszkalną i gospodarczą (nr 4a) oraz liczne zabudowania mieszkalne w wiosce, w tym dom mieszkalny nr 2 (najprawdopodobniej drugi dwór w Zebrzydowie).
Miejscowość wzmiankowano w 1193r. jako Zyuridou i Zyvirdow, a w 1209r. pod nazwą Siffridow. Przynajmniej od 1209 roku Zebrzydów był własnością zakonu kanoników regularnych z klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu. W rękach zakonników wieś pozostała do sekularyzacji dóbr kościelnych w Królestwie Prus w 1810 roku. W opisie Zebrzydowa z 1830 roku w miejscowości wymieniono majątek królewskiej domeny podlegający pod urząd w Sobótce, 40 domów, wolne sołectwo, 2 dobra lenne, 448 mieszkańców, w tym 57 ewangelików, katolicki kościół, katolicką szkołę, młyn wodny, wiatrak. W 1845 roku w Zebrzydowie wzmiankowano posiadłość domeny należącą do urzędu w Świdnicy, 42 domy, wolne sołectwo, 2 dobra lenne, 495 mieszkańców, w tym 68 ewangelików, katolicki kościół, katolicką szkołę, młyn wodny, wiatrak, cegielnię, hodowlę 1258 sztuk bydła oraz 1783 owiec merynosów. Właścicielem cegielni był Horstig, a jej roczna produkcja wynosiła 400 000 cegieł. W księdze adresowej z 1876 w Zebrzydowie wymieniono majątki: nr 2 Ferdinanda Rückera i nr 3 majora w stanie spoczynku Hugo von Niebelschütza.
Dobra lenne nr 2 w 1894 roku liczyły 115,5ha, a ich właścicielem był Emil Weihrauch. W rękach Emila Weihraucha posiadłość ta pozostała przynajmniej do 1937 roku. Jej powierzchnia praktycznie nie uległa zmianie i w przededniu wybuchu drugiej wojny światowej wynosiła 115ha. Po 1945 roku majątek rozparcelowany. Obecnie dawny dwór to prywatny budynek mieszkalny.
Dokładna lokalizacja: 50°52'04.7"N 16°36'30.8"E
Dobra lenne nr 3 i dobra 59.
W 1894 roku właścicielem tej posiadłości i cegielni był Martin Willner, kupiec z Wrocławia. Grunty liczyły 133ha. W jego rękach dobra pozostały do około 1902 roku. Przed 1909 rokiem ich właścicielem został Paul Fuhrmann. W skład włości liczących 157ha wchodziła również mleczarnia, oddana w dzierżawę Hahnowi. Majątek należał do Paula Fuhrmanna do 1926 roku. Około 1930 roku właścicielem dóbr był już Walter Rau, fabrykant i landwirt z Meklemburgii. Posiadłość pozostała w jego rękach przynajmniej do 1937 roku. Jej powierzchnia wynosiła 200,4ha, w tym 154ha pól uprawnych, 13,4ha łąk, 10,5ha pastwisk, 0,25ha stawów, 17,25ha lasu, 1ha parku, 1,5ha ogrodu, 2,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po zakończeniu drugiej wojny światowej folwark z rezydencją przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Dwór wykorzystywano jako wielorodzinny budynek mieszkalny.
Cegielnia rodziny Willner, właścicieli majątku na widokówce z początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5709809,foto.html (dostęp 15.11.2020r.)
Dwór powstał około 1860 r., a przebudowany został na początku XX w. Budynek jest podpiwniczony, parterowy, z użytkowym poddaszem nakrytym łamanym dachem, z sygnaturką na kalenicy. Główne wejście na osi dworu, zaakcentowane niewielką wystawką zamkniętą trójkątnym naczółkiem. Z zespołu folwarcznego zachowała się jedna oficyna oraz jeden budynek gospodarczy. Pozostałe zabudowania zostały w ostatnich latach wyburzone. Na północ od dworu rozciąga się dawny park, obecnie bardzo zaniedbany. Położony w centrum staw zmienił się w zarośnięte i zamulone bajoro.
Dokładna lokalizacja: 50°52'14.6"N 16°36'33.3"E
W środkowej części Zebrzydowa znajdowało się jeszcze dziedziczne sołectwo (Erbscholtisei nr 7). Od 1821 roku należało ono do rodziny Jerchel. W 1894 roku wzmiankowano w sołectwie wdowę po kapitanie Jarchelu. Następnie majątek odziedziczył porucznik Arthur Jarchel. W latach 30. XX wieku włości należały do spadkobierców Arthura, a funkcję generalnego pełnomocnika pełniła Pani Elfriede Jarchel. Majątek miał powierzchnię 125ha, w tym 107,5ha pól uprawnych, 8,75ha łąk, 3,75ha pastwisk, 3,5ha lasu, 0,5ha ogrodu, 1ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po 1945 roku siedziba sołtysów została zamieszkała przez kilka rodzin repatriantów. Do dziś nieco przekształcony budynek (nr 8) pełni funkcje mieszkalne. Siedziba sołtysów łączy się z zabudowaniami gospodarczymi dawnego folwarku. Zabudowania zamykają niewielki kwadratowy dziedziniec. Na północ od folwarku ślady po niewielkim ogrodzie.
Dokładna lokalizacja: 50°52'28.2"N 16°36'33.8"E
Dawne sołectwo na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/822930,foto.html?idEntity=557234 (dostęp: 15.11.2020r.)
Zebrzydów położony jest około 10 kilometrów na wschód od Świdnicy. Z miasta powiatowego dojazd drogą krajową nr 35 w kierunku Wrocławia do Marcinowic i dalej drogą lokalną (ul. Kolejowa). Dawne sołectwo znajduje się w centrum Zebrzydowa, przy wspomnianej drodze z Marcinowic, natomiast dwa zespoły dworskie położone są na południowym krańcu wioski.
Damian Dąbrowski,
Listopad 2020r.
Kościół filialny p.w. MB Szkaplerznej w Zebrzydowie
