Powiat trzebnicki, gmina Oborniki Śląskie
(nazwa niemiecka: Pannwitz, Kreis Trebnitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowano w 1427 roku pod nazwą Banewitz. Majątek w Paniowicach przez dłuższy czas należał do znanej śląskiej rodziny von Borschnitz. Właścicielem miejscowości był m.in. Hans von Borschnitz, od 1602 roku mąż Barbary, córki Adama juniora von Mutschelnitz z Pełczyna. W 1620r. Anna (ur.1604r., zm.1661r.), córka Hansa von Borschnitza z Paniowic wyszła za mąż za Jana Ernsta von Niebelschütz, naczelnego poborcę podatków księstwa głogowskiego. W osiemnastym stuleciu dobra w Paniowicach przejęła rodzina von Haugwitz. W dokumentach dotyczących wioski wzmiankowano: w 1743 r. generała von Haugwitz, w 1750r. barona von Haugwitz. Od 1783 roku co najmniej do 1785 roku właścicielem posiadłości był Johann Friedrich Wilhelm von Haugwitz. W 1785 roku w Paniowicach wzmiankowano nową pańską siedzibę, dwa folwarki, ewangelicką szkołę, młyn wodny i 22 gospodarstwa zagrodnicze. W sumie miejscowość liczyła 219 ewangelickich mieszkańców, posiadających kościół w Psarach (Hünern). W 1830 roku majątek w Paniowicach należał do rodziny von Poser. Według opisu wioski znajdował się w niej pałac, folwark, 37 domów, ewangelicka szkoła, młyn wodny, cegielnia. W części osady zwanej Häselei położony był drugi folwark. Paniowice liczyły 287 mieszkańców, w tym 19 katolików. Ewangelicy należeli do kościoła w Psarach (Hünern), a katolicy do kościoła w Kotowicach (Kottwitz). W 1845 roku majątek w Paniowicach posiadał baron von Richthofen z Goczałkowa Górnego (auf Kohlhöhe). W Paniowicach w tym czasie był pałac, folwark, 29 domów, szkoła ewangelicka, młyn wodny, browar, gorzelnia i cegielnia. Paniowice zamieszkiwało 241 osób, w tym 8 wyznania katolickiego. Ewangelicy należeli do kościoła w Psarach (Hünern), a katolicy do kościoła w Szewcach (Schebitz). Na folwarku hodowano m.in. 172 sztuki bydła. W części wioski zwanej Häselei wzmiankowano folwark, 7 domów i 49 mieszkańców, w tym 2 katolików. Przed 1854 rokiem dobra rycerskie w Paniowicach przeszły na własność Adolfa Wilhelma Ludwiga hrabiego von Bocholtz-Asseburg (ur.1817r., zm.1880r.). Z małżeństwa z Eleonore z domu hrabianką zu Münster (ur.1818r., zm.1882r.) pozostawił on czwórkę dzieci: Hermanna (ur.1845r., zm.1926/1930r.), Ernsta (ur.1847r., zm. po 1886r.), Thusnelde (ur. Pannwitz 1854r., zm.1949r.) i Dietricha (ur. Pannwitz 1856r., zm. Pannwitz 1940r.). W 1886 roku należący do rodzeństwa von Bocholtz-Asseburg majątek w Paniowicach liczył 551ha, w tym 294ha pól uprawnych, 141ha łąk, 34ha pastwisk, 71ha lasów, 11ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 37 koni, 103 sztuki bydła rogatego, w tym 66 krów; 880 owiec, 20 świń. Gospodarstwo prowadził inspektor Wedemeyer. W 1894 roku posiadłość była własnością hrabiego Hermana, hrabiego Diedricha i hrabianki Thusneldy von Bocholtz-Asseburg. Sytuacja własnościowa nie uległa zmianie przynajmniej do 1926 roku. W 1926 roku powierzchnia włości wynosiła 551ha, w tym 150ha pól uprawnych, 75ha łąk, 140ha pastwisk, 15ha stawów, 155ha lasów, 16ha dróg i podwórzy gospodarczych. Specjalizowano się w hodowli koni rasy oldenburskiej i hodowli bydła. W 1930 roku majątek należał do hrabiego Dietricha, hrabianki Thusneldy (zamieszkałych w Paniowicach) i barona Didericha von Harthausen, zamieszkałego w Thienhausen, Kreis Höxter (w Westfalii). Według księgi adresowej z 1937 roku nie zmienili się właściciele posiadłości, a jej powierzchnia w dalszym ciągu wynosiła 551ha. W rękach rodziny von Bocholtz-Asseburg dobra pozostały do końca drugiej wojny światowej.
Pałac
Na temat pałacu w Paniowicach trudno znaleźć jakiekolwiek informacje. Nieistniejący budynek jest jedną z bardziej tajemniczych rezydencji w powiecie trzebnickim. Brak przedwojennych widokówek i zdjęć z okresu Polski Ludowej uniemożliwia przedstawienie wyglądu pałacu. Nową siedzibę pańską wzmiankowano w wiosce w 1785 roku. Być może budynek był przebudowywany w XIX wieku. W kolejnych źródłach z 1830 i 1845 roku wspomniano o pałacu w Paniowicach. Siedziba szlachecka nie została zniszczona w czasie działań wojennych w 1945 roku. Nie zniszczyła jej również Armia Czerwona, w rękach której miejscowy majątek pozostawał stosunkowo długo, mianowicie w latach 1945-1955. W 1955 roku po przekazaniu folwarku władzom polskim stan pałacu był jeszcze na tyle dobry, że Państwowe Gospodarstwo Rolne Paniowice urządziło w nim swoje biura. Majątek miał niestety pecha do kolejnych gospodarzy, którzy niezwykle szybko się zmieniali. W kolejnych dekadach zakład rolny podlegał pod PGR Pegów, PGR Oborniki Śląskie, PGR Trzebnica i PGR Osobowice (od około 1970r.). Na efekty nie trzeba było długo czekać. Pałac szybko doprowadzono do ruiny. Na początku lat siedemdziesiątych XX wieku, za rządów dyrekcji PGR-u Osobowice zabytek został rozebrany. Dzisiaj w Paniowicach nie ma już żadnego PGR-u, niestety nie oznacza to, że znalazł się dobry gospodarz, który zająłby się pozostałościami po majątku rodziny von Bocholtz-Asseburg. W ostatnich latach rozebrano większość zabudowań pofolwarcznych, z których pozostał tylko jeden budynek mieszkalny i jeden gospodarczy (dawniej tworzące południową pierzeję zabudowań rozłożonych wokół dziedzińca). Po pałacu trudno znaleźć jakikolwiek ślad. Na północ od zrujnowanego folwarku rośnie las, gdyż tak dziś trzeba nazwać zaniedbany i zarośnięty samosiejkami park pałacowy.
Zabytki w Paniowicach
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Paniowicach. W ewidencji zabytków znajduje się miejsce pocmentarne (na południe od wsi), zespół pałacowy (nr 32 – informacja nieaktualna, w miejscowości zmieniła się numeracja budynków), park pałacowy.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Paniowic zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące z Góry, Wołowa i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ. Na tym ostatnim węźle należy zjechać na DK5 w stronę Trzebnicy, a następnie skręcić w lewo w ulicę Meliorancką, prowadzącą do ul. Pełczyńskiej, czyli trasy DK342, która niestety nie została połączona z autostradą A8 osobnym węzłem. Podróż proponuję kontynuować DK342 do miejscowości Szewce, skąd do Paniowic wiedzie lokalna droga. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 195km, z Wrocławia około 15km. Pozostałości zespołu pałacowego (dawniej nr 32, obecnie ul. Główna nr 56 I 58) znajdują się w centrum Paniowic, na północ od ulicy Głównej. Samochód można zostawić przy gruntowej drodze, przebiegającej przez dawny dziedziniec gospodarczy nieistniejącego już folwarku.
Damian Dąbrowski,
Luty 2014 r.
