Powiat trzebnicki, gmina Zawonia, przysiółek wsi Rzędziszowice
(nazwa niemiecka: Kapitz, przynajmniej od 1930 roku część miejscowości Paulwitz, Kreis Trebnitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Brak materiałów źródłowych uniemożliwia przedstawienie losów miejscowości w średniowieczu. W 1617 roku Kopiec należał do Friedricha von Dalibor. Następnie w dokumentach z lat 1661-1664 wzmiankowano Christopha von Dalibor. Kilkanaście lat później (1676r.) właścicielem wioski był już Hiob Abraham von Seidliz. Kolejne informacje na temat Kopca pochodzą z połowy osiemnastego stulecia. W 1743 roku majątek w miejscowości należał do Pani von Niebelschüz. Siedem lat później dobra posiadała rodzina von Prittwitz. Kolejnymi właścicielami wioski zostali przedstawiciele rodu von Fehrentheil: Sylvius znany z dokumenty z 1763 roku i Johann Ernst wzmiankowany w 1785 roku. Za czasów Johanna Ernsta von Fehrentheila w Kopcu znajdował się dwór, folwark, 7 gospodarstw zagrodniczych, 1 młyn. Wioska liczyła 54 ewangelickich mieszkańców, którzy należeli do kościoła w Jaksonowicach (Jackschönau). Przez następne kilkadziesiąt lat dobra pozostawały w rękach rodziny von Fehrentheil. Według opisu miejscowości z 1830 roku w Kopcu był dwór, folwark, 15 domów, ewangelicka szkoła, cegielnia. Liczba mieszkańców wzrosła do 84, w dalszym ciągu wszyscy byli wyznania ewangelickiego. Majątek w Kopcu należał do panny von Fehrentheil. Piętnaście lat później jako właściciele dóbr zostało wymienione rodzeństwo von Fehrentheil. W 1845 roku w Kopcu wzmiankowano dwór, folwark, 12 domów, ewangelicką szkołę, browar i gorzelnię. Wioska liczyła 113 mieszkańców, w tym 4 katolików. Ewangelicy podlegali pod kościół w Jaksonowicach (Jackschönau, Kreis Oels), najbliższe kościoły dla katolików były w Zawoni (Schawoine) i Łozinie (Lossen). Rodzina von Fehrentheil wzmiankowana była w majątku w Kopcu do 1861 roku. Przed 1866 rokiem posiadłość wykupił Heinrich Kaschmieder, znany z ksiąg adresowych do 1876 roku. W 1886 roku właścicielem majątku był Otto Fäyndrich. Jego włości liczyły 188ha, w tym 161ha pól uprawnych, 7ha łąk, 15ha lasów, 5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 18 koni, 89 sztuk bydła rogatego, w tym 46 krów, 23 świnie. Gospodarstwo prowadził inspektor Witkowitz. Dobra należały do Otto Fäyndricha przynajmniej do 1902 roku. Zmieniali się jedynie inspektorzy: Rohde (1894r.), Krause (1902r.). Po 1902 roku posiadłość nabył Rudolf von Kulmiz z Dobrzenia (Gutwohne, Kreis Oels). Był on wzmiankowany w księdze adresowej z 1905 roku. Powierzchnia majątku w Kopcu wynosiła wtedy 186ha, w tym 164ha pól uprawnych, 7ha łąk, 9ha lasów, 6ha dróg i podwórzy gospodarczych. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił nadinspektor Neumann z Dobrzenia, na miejscu zatrudniano również inspektora. Rudolf von Kulmiz zmarł w 1905 roku i wszystkie jego dobra otrzymał w spadku brat Eugen von Kulmiz z Mrowin (Conradswaldau, Kreis Schweidnitz). W 1917 roku jako właściciele majątku w Kopcu wymienieni zostali Eugen von Kulimz z Mrowin i Pani Katharine von Kulmiz z Dobrzenia (wdowa po Rudolfie von Kulmiz). Generalnym pełnomocnikiem pozostawał Neumann. Włości liczyły 190ha, w tym 169,5ha pól uprawnych, 9,5ha łąk, 9ha lasów, 6ha dróg i podwórzy gospodarczych. Eugen von Kulmiz zmarł w 1925 roku. Według księgi adresowej z 1926 roku właścicielami dóbr rycerskich Kopiec (Rittergut Kapitz) byli jego spadkobiercy. Majątek miał powierzchnię 201,5ha, w tym 169ha pól uprawnych, 6,8ha łąk, 20,4ha lasów, 0,4ha stawów, 0,3ha parku i ogrodu, 4,6ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano bydło wschodniofryzyjskie i niemiecką świnię rasy szlachetnej. Uprawiano m.in. len, prowadzono sady owocowe. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił dyrektor ziemski Neumann z Dobrzenia. W 1930 roku majątek nadal należał do dziedziców Eugena von Kulmiz, w tym wdowy po jego bracie, Pani Katharine von Kulmiz, z domu von Rosenberg-Lipinsky. W 1937 roku właścicielką posiadłości była hrabina Marie Elise z domu zu Stolberg-Wernigerode i jej trójka małoletnich dzieci. Rok wcześniej zmarł mąż hrabiny Gerhard Rudolf Fritz Peter Eugen von Kulmiz (ur.1889r.), trzeci syn Eugena von Kulmiz (zm.1925r.). W 1937 roku majątek w Kopcu liczył 197,7ha, w tym 169,7ha pól uprawnych, 11ha łąk, 9ha lasów, 8ha parku, ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwo prowadził inspektor Glatz. Hodowano czarnobiałe bydło nizinne i niemiecką świnię rasy szlachetnej. Uprawiano przede wszystkim len i buraki cukrowe. Po zakończeniu drugiej wojny światowej dobra przejęło państwo polskie. Dwór zamieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Obecnie zabytek w dalszym ciągu pełni funkcje mieszkalne i można go zobaczyć tylko z zewnątrz.
Dwór
Początki rezydencji w Kopcu sięgają przynajmniej osiemnastego wieku. Dwór wzmiankowano m.in. w 1785, 1830 i 1845 roku. Siedziba szlachecka w Kopcu składa się z dwóch części, powstawała więc zapewne w kilku fazach. Prawdopodobnie starsze skrzydło jest murowane z cegły, potynkowane, założone na planie prostokąta, dwukondygnacyjne, nakryte dachem dwuspadowym. Posiada dziewięcioosiową fasadę (elewacja wschodnia) z pozornym trzyosiowym ryzalitem podkreślonym niewielkim schodkowym szczytem. W ryzalicie na osi umieszczono główne wejście. Elewacja zachodnia siedmioosiowa. W narożniku południowo-wschodnim znajduje się wydatna szkarpa. W wyniku rozbudowy do pierwotnego dworu dostawiono od północy dodatkowe skrzydło założone na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu, murowane z cegły, potynkowane, dwukondygnacyjne, z użytkowym poddaszem, nakryte dachem czterospadowym. Skrzydło to ma trzyosiowe elewacje, od wschodu umieszczono w nim dodatkowe wejście do budynku. Dwór skierowany jest fasadą na dawny dziedziniec folwarczny. Wokół niego rozłożone zabudowania gospodarcze i mieszkalne, wśród których wyróżnia się dwukondygnacyjny spichlerz. Od południa i zachodu do rezydencji przylega park z przeważnie liściastym drzewostanem (dęby, lipy, wiązy). W bezpośrednim sąsiedztwie dworu rośnie platan klonolistny.
Zabytki w Rzędziszowicach Kopcu
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Kopcu. W ewidencji zabytków znajduje się zespół dworski: dwór (nr 4/1), dom mieszkalny (nr 4/2), spichlerz (nr 4/2), dwa budynki gospodarcze oraz park dworski.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Kopca zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące z Łoziny i Oleśnicy (jeden kurs w dni robocze) oraz busy prywatnego przewoźnika (firma Ekspres Bus) z Zawoni. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej drogą S8 w stronę Oleśnicy. Z tej ostatniej trasy należy zjechać do miejscowości Łozina. Skąd podróż trzeba kontynuować drogami lokalnymi przez Bierzyce i Węgrów. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 200km. Zespół dworski (nr 4) stanowi większość zabudowań przysiółka Kopiec. Samochód można zaparkować na dawnym dziedzińcu folwarcznym, w bezpośrednim sąsiedztwie dworu.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2014 r.
