Powiat trzebnicki, gmina Prusice
(nazwa niemiecka: Kapatschütz, Kreis Trebnitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z „Księgi uposażeń biskupstwa wrocławskiego” datowanej na koniec XIII wieku. W latach 1617-1641 właścicielem Kopaszyna był Simon von Koslig. W 1682 roku dobra rycerskie wraz z folwarkiem Wilhelmshof należały do Pani Elisabeth Polyxene von Biedermann und Mirckau, z domu von Krydel und Almberg. Kolejnymi posiadaczami Kopaszyna była rodzina von Knobersdorf (1700r.), Christoph Heinrich von Debschüz (1706r.), ród von Pogrell (1720r.), Pani von Pannwitz, rodzina von Opiz, Gottfried Benjamin Held von Hagelsheim (1766r.). W 1771 roku Georg Adolf von Walther und Croneck auf Coschine i jego małżonka Johanna Gottliebe Amelie z domu von Wildenstein nabyli miejscowość od Gottfrieda Benjamina Helda von Hagelsheima. Sześć lat później Kopaszyn w spadku otrzymał ich syn Sylvius Christoph Sigismund von Walther und Croneck, deputowany powiatowy, a później starosta powiatu trzebnickiego. W 1785 roku należąca do niego wioska liczyła 102 mieszkańców. W Kopaszynie wzmiankowano dwór, folwark, ewangelicką szkołę, dwa młyny wodne i 15 gospodarstw zagrodniczych. W 1819 roku po śmierci Sylviusa Christopha Sigismunda von Walther und Croneck majątek odziedziczyła jego córka Luise Emilie Adolfine von Teichmann und Logischen. Według opisu miejscowości z 1830 roku w Kopaszynie znajdował się pałac, folwark, wiatrak, cegielnia i 21 domów. Właścicielką dóbr pozostawała Pani von Teichmann. Wioska liczyła 208 mieszkańców, w tym 35 katolików. Ewangelicy należeli do kościoła w Kuraszkowie (Karoschke), a katolicy do kościoła w Prusicach (Prausnitz). W skład Kopaszyna wchodził również folwark Wilhelmshof. Przed 1845 rokiem porucznik Louis von Walther und Croneck odkupił posiadłość w Kopaszynie od Luise Emilie Adolfine von Teichmann und Logischen. W 1845 roku w Kopaszynie znajdował się pałac, folwark, 20 domów, dwa młyny wodne, browar i gorzelnia. Liczba mieszkańców miejscowości spadła i wynosiła 155 osób, w tym 49 wyznania katolickiego. Ewangelicy i katolicy należeli do kościołów w Prusicach. W skład Kopaszyna wchodziły trzy przysiółki: Louisenmühle – gdzie był młyn wodny i jedno domostwo, Wilhelmshof – z folwarkiem i jednym domem oraz Mauermühle – złożone również z młyna wodnego i jednego domu. W sumie w tych trzech częściach wioski żyło 14 ewangelickich mieszkańców. Louis von Walther und Croneck zmarł przed 1857 rokiem, bowiem właśnie w tym roku jako właściciel dóbr w Kopaszynie wzmiankowany był już generał Hermann von Walther und Croneck. Majątek należał do niego przez następne kilkadziesiąt lat. W 1886 roku włości liczyły 300ha, w tym 200ha pól uprawnych, 21ha łąk, 14ha pastwisk, 51ha lasów, 1ha stawów, 13ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 25 koni, 60 sztuk bydła, w tym 39 krów, 600 owiec, 17 świń. W gospodarstwie działał młyn wodny. W tym czasie majątek dzierżawił August Schröter. Generał Hermann von Walther-Croneck zmarł 12 grudnia 1893 roku, na mocy jego testamentu utworzono majorat który odziedziczył rotmistrz Arthur von Walther-Croneck. W 1894 roku majorat Kopaszyn wraz z folwarkiem Wilhelmshof miał powierzchnię 433ha, w tym 248ha pól uprawnych, 25ha łąk, 115ha lasów, 45ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwem zarządzał inspektor Kroker. Arthur von Walther-Croneck pozostał właścicielem posiadłości przynajmniej do 1912 roku. W latach 1905-1912 funkcję inspektora pełnił Hugo Wirth. Pomiędzy 1912 a 1917 rokiem majorat Kopaszyn (Kapatschütz Majoratsherrschaft) odziedziczył Manfred von Walther und Croneck, do którego należała m.in. posiadłość w Brzeźnie (Gross Breesen, Kreis Trebnitz). Całkowita powierzchnia fideikomisu wynosiła 1693,8ha. Dobra rycerskie Kopaszyn wraz z folwarkiem Wilhelmshof liczyły 392,7ha, w tym 213,7ha pól uprawnych, 39ha łąk, 119ha lasów, 2ha stawów, 19ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych. Folwark specjalizował się w hodowli bydła simentalskiego. Leśniczym był Robert Kellner. Młyn wodny dzierżawił Wilhelm Schneider, a gospodę (Gasthaus) Pan Golinski. Manfred von Walther und Croneck wzmiankowany był po raz ostatni w księdze adresowej z 1930 roku. W tym czasie majorat Kopaszyn obejmował majątki Kopaszyn z folwarkiem Wilhelshof, (Guhlau, 224,4ha) i Gross Wilkawe, 301,3ha). Posiadłość w Kopaszynie miała powierzchnię 390ha, w tym 197,3ha pól uprawnych, 31,3ha łąk, 4,4ha pastwisk, 126,6ha lasów, 5,3ha stawów, 3,5ha parku, 2,3ha ogrodu, 19,3ha dróg i podwórzy gospodarczych. Młyn wodny w dalszym ciągu dzierżawił Wilhelm Schneider. Dzierżawcą gospody był Golinski, a kuźni O. Klein. Na folwarku hodowano bydło simentalskie. Gospodarstwo z pomocą jednego asystenta prowadził nadinspektor Herbert Graupe. Robert Kellner w dalszym ciągu był zatrudniony jako leśniczy. Przed 1937 rokiem majątek Kopaszyn otrzymal w spadku Hermann von Walther und Croneck. Jego generalnym pełnomocnikiem była Pani Elizabeth von Walther und Croneck z Kopaszyna (in Kapatschütz). Współwłaścicielem włości był wrocławski bank - Bkk Bank für Landwirtschaft, Breslau. Całkowita powierzchnia dóbr wynosiła 530,94ha, w tym 264,13ha pól uprawnych, 33,12ha łąk i pastwisk, 201ha lasów i stawów, 7,75ha parku i ogrodu, 24,94ha dróg i podwórzy gospodarczych. Zatrudniano m.in. inspektora Paula Hentschke i leśniczego Alfreda Golinski. Gospodę dzierżawił Karl Golinski. Po zakończeniu drugiej wojny światowej śląskie majątki rodziny von Walther und Croneck przejęło państwo polskie. Folwarki wraz z pałacem w Kopaszynie przekazano w zarząd Państwowym Gospodarstwom Rolnym. Rezydencja uszkodzona w czasie działań wojennych została rozebrana. Obecnie po tym efektownym budynku nie ma praktycznie śladu. Zabudowania gospodarcze jeszcze w 1991 roku użytkowało Państwowe Gospodarstwo Rolne Zakład Rolny Krościna Mała.
Pałac
Siedziba szlacheckaw Kopaszynie była wzmiankowana już w 1785 roku. W 1797 roku w jej miejscu wzniesiono pałac, przekształcony następnie w 1894 roku. Rezydencja była budynkiem murowanym z cegły, potynkowanym, założonym na planie prostokąta, podpiwniczonym, dwukondygnacyjnym, z użytkowym poddaszem, nakrytym wysokim dachem mansardowym z lukarnami. Dłuższe elewacje były dwunastoosiowe, zamknięte dwoma ryzalitami, z trzecim centralnym pozornym ryzalitem zwieńczonym wydatnym szczytem. Główne wejście umieszczone w centralnym ryzalicie poprzedzone było tarasem ze schodami. Ryzalit ten posiadał podziały pilastrowe. Ponadto elewacje zdobiło boniowanie (naroża, cokół), wydatny gzyms między kondygnacjami, obramienienia otworów okiennych i nadokienniki. Pałac położony w pobliżu stawów został zupełnie rozebrany. Obecnie teren na którym się znajdował stanowi własność prywatną i można go zobaczyć tylko z pewnej odległości. Podczas naszej wizyty woda ze stawów była spuszczona, prowadzono prace ziemne. Zdziczały i zaniedbany park położony na północ od nieistniejącej rezydencji jest dostępny dla wszystkich. Zarośnięte ścieżki i dominujący wszędzie podszyt nie zachęcają jednak do spacerów po nim. Obecnie śladami po dawnym rozległym majątku rodziny von Walther-Croneck są częściowo zachowane zabudowania gospodarcze, pochodzący z końca XIX wieku, most oraz resztki ogrodzenia.
Poniżej zdjęcie pałacu z czasów świetności, wykonane na początku XX wieku.
Źródło: Weber Robert, Schlesische Schlosser, tom 1, Drezno 1909r., zdjęcie nr 87.
Zabytki w Kopaszyn
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Kopaszynie. W ewidencji zabytków znajdują się m.in. zabudowania zespołu dworskiego: ujeżdżalnia (nr 12), stodoła (nr 12), stajnie (nr 12), budynek mieszkalno-gospodarczy i magazyn (nr13-14), furta, most, stajnia (obecnie dom mieszkalny), brama folwarku, park dworski, cmentarz rodowy (na wschód od folwarku).
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Kopaszyna nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej DK5 w stronę Poznania. W Prusicach z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w ulicę Powstańców Śląskich, która wiedzie prosto do Kopaszyna. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 215km. Zespół pałacowy znajdował się w południowo-wschodniej części Kopaszyna, po lewej stronie głównej drogi. Samochód można zostawić w bocznej uliczce prowadzącej do zabudowań gospodarczych dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Luty 2014 r.
