Powiat wołowski, gmina Brzeg Dolny
(nazwa niemiecka: Klein Pogul, następnie Klein Pogel, Kreis Wohlau)
Rys historyczny i stan obecny:
Dobra rycerskie w Pogalewie Małym należały do majątków biskupstwa wrocławskiego. Po sekularyzacji z 1810 roku ich właścicielami byli m.in. przedstawiciele rodzin Niesing, von Knobelsdorf, Oriolla, Wüsten, Schefftel, Hicketier. Po zakończeniu drugiej wojny światowej włości przejęło państwo polskie. Folwark wraz z rezydencją przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu w Naborowie. Po upadku PGR-u w latach dziewięćdziesiątych XX wieku zabudowania znalazły się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a następnie Agencji Nieruchomości Rolnych. Losy pałacu po 1945 roku nie są znane. Trudno nawet w przybliżeniu określić datę jego rozbiórki. Dwór-rządcówka (nr 3) w 1997 roku został zalany w wyniku powodzi. W kolejnych latach został jednak wyremontowany i w dalszym ciągu pełni funkcję wielorodzinnego budynku mieszkalnego. Wokół dziedzińca folwarcznego przetrwały budynki mieszkalne i gospodarcze dawnego folwarku. Na wschód od nich znajduje się zaniedbany park pałacowy, w nim dawna lodownia i grodzisko. Przy wjeździe na teren folwarku figura św. Jana Nepomucena z 1725 roku, odnowiona ostatnio w 2004 roku.
Pałac i rządcówka
Rezydencja w Pogalewie Małym była wzmiankowana w 1845 roku. Pałac prawdopodobnie kilka lat wcześniej ufundowała rodzina von Knobelsdorf. Niezrachowany budynek był murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Wygląd rezydencji z przed 1945 roku możemy poznać dzięki widokówkom zamieszczonym na portalu www.dolny-slask.org.pl
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/979265,foto.html?idEntity=532454 (dostęp: 25.07.2014 roku)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/4130163,foto.html (dostęp: 25.07.2014 roku)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/731286,foto.html?idEntity=532454 (dostęp: 25.07.2014 roku).
W ewidencji zabytków figuruje dwór-rządcówka opisany jako budynek nr 3. Co ciekawe znacznie większy i bardziej interesujący architektonicznie jest budynek nr 5, wpisany jako oficyna mieszkalna II. Być może jest to błąd w ewidencji.
Budynek nr 3 murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym.
Budynek nr 5 murowany, potynkowany, zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem naczółkowym z powiekami. Elewacje zachowały ślady boniowania przyziemia i fragmenty wydatnego gzymsu między kondygnacjami.
Zabytki w Pogalewie Małym
Do rejestru zabytków w Pogalewie Małym wpisano park pałacowy z połowy XIX wieku (nr rej.: 407/W z 24.05.1978r.). Ponadto w ewidencji zabytków znajduje się m.in.: zespół pałacowy, dwór (nr 3), oficyna mieszkalna I (nr 4), oficyna mieszkalna II (nr 5), oficyna mieszkalna III (nr 6), zespół obór, suszarnia, stodoła, wozownia i warsztat.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Pogalewa Małego nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Stadion i dalej DK94 w stronę Legnicy. Z tej ostatniej trasy tuż za Wrocławiem należy skręcić w prawo w lokalną drogę (ul. Wrocławska) prowadzącą przez Krępice, Mrozów, Miękinie i Klękę do Brzegu Dolnego. Z Brzegu Dolnego najlepiej wyjechać ul. Puka w kierunku Lubiąża (DK341). Trasa DK 341 prowadzi przez Pogalewo Małe. Zespół pałacowy znajduje się na wschodnim krańcu wioski, na południe od głównej drogi. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 205km, z Wrocławia około 40km. Samochód można zaparkować w bocznej ulicy prowadzącej na teren folwarku.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2014 r.
