Powiat wołowski, gmina Wołów
(nazwa niemiecka: Niegsen, Kreis Wohlau)
Rys historyczny i stan obecny:
W 1787r. Straszowice stanowiły część dóbr Ober-Polgsen (Górny Pełczyn). W wiosce znajdował się folwark, 5 gospodarstw zagrodniczych, jedno gospodarstwo chałupnicze. W sumie Pełczyn ze Straszowicami liczył 327 mieszkańców. W 1830 roku majątki Ober und Nieder Polgsen (Pełczyn Dolny i Górny) należały do porucznika barona von Birkhahn. Według opisu miejscowości znajdowało się w niej 98 domów, pałac, dwa folwarki, wolne sołectwo. Osadę zamieszkiwały 672 osoby, w tym 19 wyznania katolickiego. Częścią miejscowości były Straszowice, w których funkcjonował folwark i młyn. W 1841 roku włości za 118 tyś talarów nabył Johann Gottlieb Müller. W 1845 roku Pełczyn wraz ze Straszowicami liczył 698 mieszkańców, w tym 31 katolików. W miejscowości wzmiankowano 99 domów, pałac, 3 folwarki (jeden w Straszowicach), wolne sołectwo, młyn (w Straszowicach). Dobra rycerskie pozostawały w rękach Johanna Gottlieba Müllera. Przed 1856 rokiem majątki w Pełczynie (Nieder und Ober Polgsen) oraz Straszowicach (Niegsen) nabył Hermann Petschelt. Przynajmniej do 1872 roku pozostał on właścicielem wszystkich trzech posiadłości. Funkcję jego siedziby pełnił pałac w Pełczynie. Przed 1876 rokiem Hermann Petschelt przekazał majątki Pełczyn Dolny i Straszowice (Nieder-Polgsen mit Niegsen) Oskarowi Petschelt. Odtąd aż do końca drugiej wojny światowej, posiadłości te miały tych samych właścicieli. Przed 1886 rokiem znalazły się w rękach Oskara Borrmanna. W tym czasie powierzchnia dóbr rycerskich Pełczyn Dolny z folwarkiem w Straszowicach wynosiła 722ha, w tym 332ha pól uprawnych, 71ha łąk, 10ha pastwisk, 294ha lasów, 15ha dróg i podwórzy gospodarczych. W gospodarstwie hodowano 22 konie, 95 sztuk bydła rogatego, w tym 39 krów, 300 owiec. Oskar Borrmann mieszkał w rezydencji w Straszowicach. Pomiędzy 1894 a 1905 rokiem majątek odziedziczyła wdowa po nim Pani Bertha Borrmann ze Straszowic (in Niegsen). W 1905 roku włości liczyły 716,12ha, w tym 314,16ha pól uprawnych, 70,39ha łąk, 22,63ha pastwisk, 282,47ha lasów, 0,23ha stawów, 3,97ha parku, ogrodu, 22,86ha dróg i podwórzy gospodarczych. W gospodarstwie działała gorzelnia. Na folwarkach hodowano konie rasy oldenburskiej. Jeszcze w 1909 roku posiadłości pozostawały w rękach spadkobierców Oskara Borrmanna, a wdowa Pani Bertha Borrmann pełniła funkcję generalnego pełnomocnika. Przed 1912 rokiem dobra rycerskie Pełczyn Dolny z folwarkiem w Straszowicach wspólnie nabyli G. Anspach i Bruno Fuchs. G. Anspach zamieszkał w rezydencji w Straszowicach, natomiast Bruno Fuchs przebywał przeważnie w Laskowicach w powiecie oławskim (in Laskowitz), gdzie od rodziny von Saurma-Jeltsch dzierżawił 640ha gruntów. Pomiędzy 1912 a 1917 rokiem Bruno Fuchs został jedynym właścicielem majątku. G. Anspach pełnił jednak funkcję jego generalnego pełnomocnika i w dalszym ciągu mieszkał w Straszowicach (przynajmniej do 1921 roku). Bruno Fuchs zmarł pomiędzy 1921 a 1926 rokiem. Posiadłość otrzymała w spadku wdowa po nim Pani Marta Fuchs, z domu Anspach. W pałacu w Straszowicach mieszkał generalny pełnomocnik do spraw majątku kapitan Köhler. W 1930 roku włości należące do Pani Marty Fuchs, z domu Anspach liczyły 667ha, w tym 297ha pól uprawnych, 58ha łąk i pastwisk, 292ha lasów, 2ha parku, 2ha ogrodu, 16ha dróg i podwórzy gospodarczych. Generalnym pełnomocnikiem pozostawał kapitan Köhler. Przed 1937 rokiem posiadłość wykupiło i rozparcelowało przedsiębiorstwo Nord-Siedlung Gmbh z Berlina. W 1937 roku posiadaczem tzw. resztówki (Restgut Niegsen) był rolnik Werner Schallehn. Należące do niego grunty miały powierzchnię 100,33ha, w tym 75,88ha pól uprawnych, 13,66ha łąk, 6,96ha lasów, 2,72ha ogrodu, 1,11ha dróg i podwórzy gospodarczych. Losy majątku po drugiej wojnie światowej nie są jasne. Obecnie pałac jest własnością prywatną i pełni funkcje mieszkalne.
Pałac
Folwark w Straszowicach wzmiankowany był już w źródłach z 1787, 1830 i 1845 roku. Pałac został najprawdopodobniej ufundowany w latach siedemdziesiątych XIX wieku, kiedy to Oskar Petschelt otrzymał od Hermanna Petschelt majątki Pełczyn Dolny i Straszowice. Odtąd w Straszowicach mieszkali właściciele tych dwóch posiadłości, bądź też ich generalni pełnomocnicy, jak G. Anspach i kapitan Köhler. Pałac murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryty dachem czterospadowym z wystawką. Fasada (elewacja północna), sześcioosiowa, z centralnym głównym wejściem poprzedzonym tarasem ze schodami. Wejście akcentuje skromny portal oraz wystawka zwieńczona przyczółkiem z oculusem. Do narożnika południowo-wschodniego dobudowana kwadratowa, dwukondygnacyjna wieża, nakryta czterospadowym dachem. Do wieży przylega murowany ganek, podtrzymujący balkon. Elewacje zachowały ozdobne detale: podziały za pomocą lizen, proste opaski wokół otworów okiennych. Na południe od rezydencji rozciąga się dawny ogród i park. Pałac skierowany był fasadą na dziedziniec gospodarczy folwarku, o obecnie nieczytelnym układzie. Przetrwała tylko część zabudowań, teren jest podzielony pomiędzy kilku właścicieli.
Zabytki w Straszowicach
Do rejestru zabytków w Straszowicach wpisano zespół pałacowy, koniec XIX w. (nr rej.: 664/W z 9.05.1992r.): pałac, park, komin (według rejestru pozostałości piekarni, choć warto zauważyć, że w majątku wzmiankowano również gorzelnię). Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się m.in. oficyna mieszkalna (nr 23a), dom mieszkalno-gospodarczy i dwie obory.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Straszowic zapewniają rzadko kursujące autobusy PKS z Głębowic, Pawłoszewa, Strupiny i Wołowa. Za względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Stadion i dalej DK94 w stronę Legnicy. Z tej ostatniej trasy tuż za Wrocławiem należy skręcić w prawo w lokalną drogę (ul. Wrocławska) prowadzącą przez Krępice, Mrozów, Miękinie i Klękę do Brzegu Dolnego. Z Brzegu Dolnego najlepiej skierować się do Wołowa ulicą Dębową. Wołów należy opuścić ulicą Rawicką, czyli DK339. Trasa ta w kierunku Pełczyna przebiega przez środek Straszowic. Zespół pałacowy znajduje się we wschodniej części wioski, na prawo od głównej ulicy. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 215km, z Wrocławia około 50km. Samochód można zaparkować przy jednej z bocznych dróg prowadzących do dawnych zabudowań folwarcznych, w niewielkiej odległości od pałacu (adres: nr 24).
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2014 r.
