Powiat wrocławski, gmina Kąty Wrocławskie
(nazwa niemiecka Romberg, Kreis Breslau)
Zabytki w Samotworze
Do rejestru zabytków w Samotworze został wpisany pałac (nr rej.: A/3832/1058 z 27.01.1964 r.). Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania zespołu pałacowego: bramę, oficynę mieszkalną, stajnię – spichlerz, stajnię, dwie stodoły, oborę – spichlerz, oborę (obecnie owczarnia), kuźnię – stolarnię, stajnię – wozownię (obecnie budynek mieszkalny), dwa magazyny oraz park pałacowy.
Miejscowość wzmiankowano w 1272 roku jako Zsamotvor, a następnie w 1274 r. pod nazwą Samothwora. Początkowo własność klasztoru klarysek we Wrocławiu. W 1274 r. wieś nadana przez księcia wrocławskiego Henryka IV braciom Dietrichowi i Hermannowi Ronbere. W posiadaniu tej rodziny przez kolejne kilkadziesiąt lat. Z czasem od jej nazwiska powstała niemiecka nazwa miejscowości – Romberg. W 1681 r. właścicielem majątku był Lorenz Riedel von Löwenstern. W 1776 r. Samotwór od Dawida Lucasa odkupił major Gottlob Albrecht von Sauerma (ur. 1743 r., zm. 1823 r.), właściciel licznych posiadłości w okolicach Opola, Brzegu i Wrocławia. W 1777 r. jego żoną została Maria Franziska Ernestine (zm. 1783 r.), córka przybyłego z Francji Karla Bernharda hrabiego Clairon d`Haussonville, właściciela pobliskiej Sośnicy. Gottlob Albrecht był jeszcze dwukrotnie żonaty. W 1795 r. w opisie Samotwora wzmiankowano folwark, karczmę, 11 gospodarstw zagrodników, wiatrak oraz 126 mieszkańców. Wieś w 1823 r. odziedziczył Karl Friedrich Bernhard baron von Sauerma (ur. 1778 r., zm. 1853 r.), najstarszy syn Gottoba Albrechta, właściciel dwóch majoratów: Wyszonowice i Sulisławice. W 1830 r. w opisie Samotwora wymieniono 23 domy, pałac, folwark, 213 mieszkańców, w tym 67 katolików oraz młyn wodny. W 1838 r. Karl Friedrich sprzedał posiadłość swojemu zięciowi Karlowi Moritzowi hrabiemu von Zedlitz-Trützschler von Falkenhain (ur. 1804 r., zm. 1858 r.), mężowi Melanii Albertyny Henrietty (ur. 1806 r.). W 1845 r. w Samotworze znajdowało się 26 domów, pałac, folwark, młyn wodny, hodowla owiec merynosów. Wieś liczyła 216 mieszkańców, w tym 87 katolików. Około 1856 r. majątek nabył baron Julius Georg Ludwig von Richthofen (ur. 1830 r., zm. 1899 r. w Samotworze), mąż Marie Johanne Ernestine z domu Seip (ur. 1839 r., zm. 1913 r.). W 1894 r. jego posiadłość liczyła 215ha, w tym 148ha pól uprawnych, 25ha łąk, 2ha pastwisk, 20ha lasu, 20ha gospodarstwa. Przy folwarku działała cegielnia. Po śmierci Juliusa Georga jego spadkobiercy w 1900 roku sprzedali majątek Willemu Jesdinszkiemu, synowi Leopolda Jesdinsky i Emilii z domu Lode, z pobliskich Kębłowic. Włości w 1917 r. miały powierzchnię 238,4ha, w tym 155ha pól uprawnych, 36ha łąk, 3ha pastwisk, 10ha wody, 23ha lasu, 3,4ha parku i ogrodu, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Rok później kapitan Willy Jesdinszki zmarł, a dobra odziedziczył jego brat porucznik Hans Jesdinszki. W 1937 r. majątek w Samotworze liczył 229,7ha, w tym 147,7ha pól uprawnych, 14,5ha łąk, 18ha pastwisk, 10ha wody, 27ha lasu, 2,5ha parku i ogrodu, 10ha gospodarstwa. Dobra pozostawały w rękach Hansa Jesinszkiego, określonego jako rolnik i porucznik. Folwark prowadził inspektor.
Źródło: https://polska-org.pl/671722,foto.html?idEntity=546863 (dostęp: 19.11.2023r.)
Źródło: https://polska-org.pl/6140014,foto.html?idEntity=542326 (dostęp: 19.11.2023r.)
Po 1945 r. majątek został znacjonalizowany. Początkowo podlegał PCK we Wrocławiu. Następnie na bazie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W 1966 r. funkcjonował Rolniczy Zakład Doświadczalny WSR Wrocław. Pałac wykorzystywano jako budynek administracyjny oraz mieszkalny pracowników zakładu. W latach 60-tych XX wieku stan zabytku określano jako dobry. Między 1983 a 1984 rokiem przebudowano wnętrza rezydencji. W 1989 roku przełożono pokrycie dachowe. Od 1996 r. pałac wraz z folwarkiem są własnością prywatną. W latach 2007-2010 jeden z kolejnych właścicieli przeprowadził generalny remont zabytku. Wykonano nowe pokrycie dachowe, wymieniono uszkodzone elementy stropów oraz więźby, częściowo wymieniono, a częściowo poddano renowacji stolarkę okienną i drzwiową, wykonano nowe instalacje. W pałacu urządzono hotel, który funkcjonował przez kilka lat. Obecnie działalność biznesowa została wstrzymana, a obiekt jest wystawiony na sprzedaż.
Pałac w czasie gdy funkcjonował w nim hotel. Dziękuję Pani Małgorzacie Cysewskiej za przesłanie zdjęć i zgodę na ich publikację.
Rezydencja ufundowana przez Gottlob Albrecht von Sauerma została wzniesiona według planów opracowanych przez wybitnego architekta niemieckiego Carla Gottharda Langhansa (twórcę min. Bramy Brandenburskiej w Berlinie, przebudowy zamku królewskiego we Wrocławiu, pałacu w Czerwonym Kościele). Pałac powstał jako połączenie miejscowej tradycji budownictwa dworów wiejskich z inspiracjami angielskiego palladianizmu i francuskiego klasycyzmu. Rezydencja została przekształcona w 1919 roku. Budynek wysoko podpiwniczony, piętrowy, z reprezentacyjnym parterem i niskim mezzaninem w drugiej kondygnacji, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. W fasadzie i elewacji ogrodowej, centralne wgłębne portyki wsparte na jońskich kolumnach zwieńczone trójkątnymi szczytami. W szczytach kartusze herbowe: od frontu von Zedlitz-Trützschler, od ogrodu von Saurma. Elewacje ozdobione gzymsami oraz płycinami pod- i nadokiennymi, z dekoracjami w formie panopliów i girland. Nad wejściem w elewacji ogrodowej stiukowa supraporta ze scenami mitologicznymi, przedstawiającymi czyny Herkulesa. Układ wnętrz dwutraktowy, nieco przekształcony. Na osi budynku westybul od frontu i owalny salon od ogrodu. Ściany salonu zdobi bogata klasycystyczna sztukateria przypuszczalnie wykonana około 1780 roku przez Hansa Petera Echtlera, znanego bawarskiego sztukatora. Widoczne na ścianach medaliony i supraporty ukazują̨ personifikacje min.: Siły, Wierności, Męstwa, Zdrowia, Pokoju oraz sceny symboliczne. Całość pomieszczenia zwieńcza sklepienie zwierciadlane na rzucie elipsy podpierane ozdobnymi kolumnami w stylu jońskim. W sali zachował się̨ również neoklasycystyczny kominek z 1919 r. oraz XVIII-wieczna podłoga. W pozostałych pomieszczeniach znajdują się sklepienia z fasetami ze stiukowymi rozetami oraz drewniane podłogi. Na piętro pałacu prowadzą zabytkowe, drewniane schody wachlarzowe. Znajduje się tam 8 pokoi (6 typu standard oraz 2 apartamenty) każdy z prywatną łazienką. Na poddaszu znajdują się dodatkowe pomieszczenia. W piwnicach budynku znajduje się duże pomieszczenie, składające się aktualnie z 2 sal z łukowatymi sklepieniami oraz duża kuchnia z pełnym zapleczem gastronomicznym.
Pałac na zdjęciach przesłanych przez Panią Oliwię Walentynowicz. Dziękuję za przekazane informacje i materiały oraz inspirację do przedstawienia losów pałacu.
Aktualna oferta sprzedaży nieruchomości:
https://viewestate.pl/nieruchomosci/lokal-wroclaw-wroclaw-fabryczna-i10619997
Na działce o powierzchni 7 ha oprócz zabytkowego pałacu znajduje się park oraz zabudowa folwarczna datowana na XIX wiek. Wyremontowano z przystosowaniem na cele hotelowe budynek stajni koni wyjazdowych i powozowni. Na terenie majątku znajduje się również kolejna stajnia dla koni wraz ze stodołą. Zabudowania są aktualnie użytkowane zgodnie z przeznaczeniem. Ponadto wznosi się magazyn, jeszcze jedna stajnia oraz budynek mieszkalny. W liczącym około 3ha powierzchni parku w stylu angielskim w starodrzewie wyróżniają się platany klonolistne, klony oraz dęby. W parku znajduje się również staw.
Samotwór położone jest około 17 kilometrów na zachód od ścisłego centrum Wrocławia. Przez miejscowość przebiega DW 362 łącząca Wrocław i Kąty Wrocławskie. Stosunkowo blisko miejscowości znajdują się węzły drogowe na autostradach A4 i A8. Zespół pałacowo-folwarczny położony jest w centrum wioski, urokliwie na wysokim brzegu ponad meandrującą rzeką Strzegomką.
Damian Dąbrowski,
Listopad 2023r.
