Powiat ząbkowicki, gmina Stoszowice
(nazwa niemiecka: Schönheide, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1260r. jako Prodborovo. Przedborowa była własnością rycerską. Z czasem miejscowość podzielono na dwa majątki Niederhof (Schönheide A) i Oberhof (Schönheide B).
Schönheide Niederhof
Od 1833r. posiadłość Niederhof należała do rodziny Held. W źródle z 1845r. jako właściciel majątku wymieniony został J.R. Held. Zmarł on przed 1856r. W latach 1856-1861 dobra należały do jego spadkobierców. Po podziale spadku właścicielem posiadłości około 1861r. został Valerian Held, referendarz, w latach 1871-1901 naczelnik (starosta) powiatu ząbkowickiego. W 1886r. włości Valeriana Helda liczyły 489ha, w tym 320ha pól uprawnych, 30ha łąk, 126ha lasów, 12ha parku, dróg i podwórzy. Gospodarstwem zarządzał inspektor Kinkeldey. Po śmierci Waleriana Helda około 1912r. majątek odziedziczyła jego córka baronowa Elisabeth von Schirnding. Opiekunem dóbr był mąż Elisabeth baron Karl Schirndinger Freiherr von Schirnding, w latach 1901-1911 naczelnik powiatu ząbkowickiego. Rodzina von Schirnding mieszkała w Berlinie. Folwarkiem w Przedborowej zarządzał inspektor Hugo Püschel. W 1912r. powierzchnia dóbr wynosiła 531ha, w tym 347ha pól uprawnych, 30ha łąk, 150ha lasów, 1ha stawów, 3ha ogrodu, dróg i podwórzy. Baronowa Elisabeth von Schirnding zmarła po 1926r. Przed 1930r. posiadłość otrzymała w spadku jej córka hrabina Valerie von Schirnding auf Schloss (Kemena Lgota w Czechach). Generalnymi opiekunami majątku byli hrabia Rudolf von Schirnding i Hugo Gloger z Ząbkowic Śląskich. W 1930r. dobra Przedborowa Niederhof (A) liczyły 523ha, w tym 317,63ha pól uprawnych, 30ha łąk, 4,13ha pastwisk, 163,37ha lasów, 1,52ha stawów, 1,18ha parku, 2ha ogrodu, 3,17ha dróg i podwórzy. Z tego 252ha przynajmniej od 1921r. dzierżawił Wolfgang Schmalz. Resztą zarządzał inspektor Goretzki. Hrabina Valerie von Schirnding auf Schloss (Kemena Lgota pozostała właścicielką posiadłości przynajmniej do 1937r. Za jej rządów nastąpił znaczący spadek wielkości majątku, który w 1937r,. liczył tylko 266,75ha, w tym 82ha pól uprawnych, 8ha łąk, 3ha pastwisk, 151,25ha lasów, 1,5ha stawów, 1,25ha parku, 1ha ogrodu, 1,5ha dróg i podwórzy. Po drugiej wojnie światowej dobra przejęło państwo polskie. Praktycznie nieznane są powojenne losy pałacu w Przedborowej. Rezydencja rodzin Held i von Schirnding została zniszczona w końcowej fazie działań bądź dopiero w czasach Polski Ludowej przez zarządzające folwarkiem Państwowe Gospodarstwo Rolne. O istnieniu budynku i jego wyglądzie możemy się dowiedzieć z przedwojennych widokówek.
Barokowy pałac wzniesiono w XVIII w. Rezydencja była murowana, potynkowana, założona na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, z użytkowym poddaszem, nakryta wysokim dachem mansardowym. Do korpusu przylegała kwadratowa wieża, trzykondygnacyjna, wzniesiona w wyższych partiach w konstrukcji ryglowej. Obecnie śladem po zespole pałacowym Niederhof są zabudowania folwarczne, dawniej przylegające do nieistniejącego pałacu.
Schönheide Oberhof
Majątek Oberhof w Przedborowej od 1836r. był własnością rodziny Krieger. W 1876r. posiadłość wraz z folwarkiem Neuhof należała do Herrmanna Kriegera. Następnie przed 1886r. odziedziczył ją Georg Krieger. W 1886r. dobra liczyły 194ha, w tym 171ha pól uprawnych, 10ha łąk, 3ha pastwisk, 4ha lasu, 1ha stawów, 5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Około 1894r. Georg Krieger nabył Freigut 121 i Bauergut 26 dzięki czemu zwiększył powierzchnię majątku do 249ha, w tym 216ha pól uprawnych, 12ha łąk, 8ha pastwisk, 11ha lasu, 1ha stawów. Pomiędzy 1905 a 1909r. posiadłość zakupił Reinhold Fiedler. W 1909r. włości liczyły 247,25ha, w tym 211ha pól uprawnych, 18ha łąk, 2ha pastwisk, 12,25ha lasu, 2ha parku, 1ha stawów, 1ha gospodarstwa. Ich kolejnym właścicielem został w 1909r. Rudolf Hanke. Majątek w jego rękach pozostał co najmniej do 1937r. W latach 1912-1921 folwarkiem zarządzał inspektor Englich. Kolejnymi administratorami byli: Martin Teuchert (1926r.), Herbert Masner (1930r.) i Walter Pohl (1937r.). W latach trzydziestych XX wieku majątek znacznie podupadł, w 1937r. jego powierzchnia wynosiła tylko 132ha, w tym 110ha pól uprawnych, 8ha łąk, 9ha lasu, 2ha ogrodu, 1ha parku, 1ha stawów, 1ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej dobra Przedborowa Oberhof przejęło państwo polskie. Początkowo pałac wraz z folwarkiem przekazano Związkowi Samopomocy Chłopskiej (1946r.). Z czasem w rezydencji urządzono szkołę. Budynek do dzisiaj pełni funkcje oświatowe. Obecnie mieści się w nim Zespół Szkolno-Przedszkolny. Dokładny adres: Przedborowa nr 100.
Pałac w majątku Oberhof został wzniesiony w XIX wieku, być może przez rodzinę Krieger. Budynek o cechach barokowych i klasycystycznych, murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem mansardowym. Fasada dziewięcioosiowa, z centralnym głównym wejściem umieszczonym w ganku dobudowanym po 1945r. Wejście akcentuje trójkątny przyczółek. Elewacje o częściowo zmienionym układzie osi, uproszczone w wyniku remontów w drugiej połowie XX wieku i pozbawione części ozdobnych detali architektonicznych (gzymsy, opaski wokół okien). Do pałacu przylega zaniedbany park oraz budynki gospodarcze dawnego folwarku.
Zabytki w Przedborowej
Do rejestru zabytków w Przedborowej wpisano kościół parafialny p.w. św. Jadwigi (11.10.1966r., nr rej.: 1856) oraz zespół pałacowy: pałac (15.08.1994r., nr rej.: 1409/WŁ) i park (18.09.1981r., nr rej.: 853/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Przedborowej Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik oraz DK8 do Ząbkowic Śląskich. Z Ząbkowic najlepiej wyjechać DK382 w stronę Piławy Górnej. Z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Przedborowej przez Koziniec. Odległość: z Gliwic w jedną stronę nieco ponad 200km. Dawny majątek Niederhof znajduje się w pobliżu kościoła parafialnego, po prawej stronie głównej drogi. Majątek Oberhof położony jest w północnej części wioski, również na prawo od głównej ulicy. Na miejscu nie ma problemu z zaparkowaniem samochodu, który można zostawić zarówno w pobliżu kościoła jak i szkoły.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.