Powiat ząbkowicki, gmina Ząbkowice Śląskie

(nazwa niemiecka: Stolz, Kreis Frankenstein)

 

Rys historyczny i stan obecny:

Początki miejscowości sięgają co najmniej pierwszej połowy XIII w. Najstarszy zachowany dokument, w którym wzmiankowany był Stolec pochodzi z 1241r. W 1251r. w wiosce istniał już kościół parafialny. W drugiej połowie XIII w. Stolec prawdopodobnie należał do Guntera von Biberstein. Za rządów rodziny von Biberstein wzniesiono w miejscowości zamek, zniszczony w czasie wojen husyckich. W rękach rodu majątek pozostał do śmierci Henryka von Biberstein, zmarłego po 1354 roku. Następnie wioska dzieliła się na trzy części, z czego dwie należały do rodziny Swolsky, a trzecia do Bernharda von Trehen. Kolejnym znanym właścicielem majątków w Stolcu był Hedwig von Schellendorf z Domanic. W 1558r. całą miejscowość zakupił Siegmund von Burghaus. Za rządów Franza von Burghaus, około 1607 roku w Stolcu wzniesiono późnorenesansową rezydencję (według innej wersji wydarzeń przebudowano dwór z połowy XVI wieku). W posiadaniu rodziny von Burghaus dobra pozostały do początku XVIII wieku, kiedy to zostały przejęte przez wierzycieli. Z ich rąk posiadłość w 1729roku kupił hrabia Heinrich von Churschwandt. Rok później przebudował on dwór w Stolcu w stylu barokowym, a następnie w jego pobliżu wzniósł nowy barokowy pałac. W 1771r. zmarł Heinrich von Churschwandt. Wdowa po nim wyszła za mąż za hrabiego Ludwiga Friedricha Wilhelma von Schlabrendorfa. Nowy właściciel Stolca w latach 1773-1779 przebudował pałac w stylu klasycystycznym. Zmarły w 1858r. hrabia Constantin był ostatnim męskim potomkiem zarządzającej dobrami linia rodu Schlabrendorfów. Ostatecznie posiadłość odziedziczyła hrabina Theresia von Harbuval-Chamaré z domu von Schlabrendorf. W 1886r. majątek należący do hrabiny Theresy liczył 711ha. Kolejnym właścicielem posiadłości był hrabia Johann Felix von Harbuval-Chamaré (ur.1868r., zm.1936r.). Za jego rządów majątek zmniejszył się z 750ha w 1905r. do 353ha w 1930r. Ostatnim przedstawicielem rodu von Harbuval-Chamaré w Stolcu był hrabia Johann Maria Stanislaus, syn Johanna Felixa. W czasie drugiej wojny światowej pałac został zajęty przez państwo niemieckie. W rezydencji początkowo urządzono oficerską szkołę SA dla Obergruppe „Schlesien”, a w 1945 roku jedną ze składnic muzealnych Günthera Grundmanna. W latach 1945-1946 pałac zajmowały oddziały radzieckie, zgromadzone w budynku muzealia zniknęły wraz z nimi. W Polsce Ludowej znacjonalizowany majątek w Stolcu znalazł się w gestii Stacji Nasiennictwa Rolniczego z Bobolic. Jak podaje Romuald Mariusz Łuczyński w 1978r. rozebrano fasadę pałacu i uzyskany gruz wykorzystano pod budowę drogi. Obecnie zrujnowany zabytek należy do Agencji Nieruchomości Rolnych.

 

Dwór

Późnorenesansowy dwór z drugiej połowy XVI wieku lub 1607roku, przebudowany w stylu barokowym w 1730r. W drugiej połowie XIX wieku w znacznym stopniu przekształcony: między innymi przebudowano przyziemie na stajnie i dostawiono wozownię. Budynek murowany, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, trzykondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym wykonanym z dachówki. Fasada siedmioosiowa, z centralnym, boniowanym portalem z 1607 roku. Stajnia w przyziemiu przykryta dwoma rzędami sklepień krzyżowych wspartymi na kamiennych kolumnach.

 

Pałac

Barokowy pałac z pierwszej połowy XVIII, przebudowany w stylu klasycystycznym w latach 1773-1779 i rozbudowany w stylu neorenesansu francuskiego w ostatnim ćwierćwieczu XIX w. (dwie narożne wieże, dachy). Budynek murowany z cegły, potynkowany, zbudowany na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty był wysokim dachem łamanym. Fasada (elewacja południowa) pierwotnie siedmioosiowa, z centralnie położonym głównym wejściem, ozdobionym balkonowym portalem, obecnie kompletnie zrujnowana, w wyniku przeprowadzonych w 1978roku prac rozbiórkowych. Elewacja ogrodowa jedenastoosiowa, z centralnym trzyosiowym ryzalitem i dwoma wydatnymi wieżami po bokach. Ryzalit o podziałach pilastrowych zwieńczony jest trójkątnym przyczółkiem. Elewacje zachowały część detali architektonicznych: obramowania otworów okiennych, dekoracje festonowe, boniowane lizeny. Układ wnętrz dwu- i trzytraktowy, w części pomieszczeń zachowane sklepienia.

Wokół pałacu przetrwały pozostałości barokowego ogrodu (kamienne tarasy) oraz park krajobrazowy o powierzchni 5ha. W pobliżu dwie oficyny mieszkalne, dawny dwór, neogotycki kościół filialny p.w. św. Jana Nepomucena i ruiny wieży widokowej. Park otacza kamienny mur z bastejami. Przy wieży widokowej pozostałości zniszczonej oranżerii.

 

Zabytki w Stolcu

Do rejestru zabytków w Stolcu wpisanokościół filialny p.w. św. Jana Nepomucena (7.12.1959r., nr rej.: 637) oraz zespół pałacowy: pałac i 3 oficyny (11.10.1966r., nr rej.: 1868), park (18.09.1981r., nr rej.: 848/WŁ).

 

Informacje praktyczne i dojazd

Dojazd komunikacją publiczną do Stolca zapewniają autobusy PKS Dzierżoniów, niestety rzadko kursujące pomiędzy Ząbkowicami Śląskimi a Ziębicami. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK401 do Grodkowa i DK385 w stronę Ząbkowic Śląskich. Ta ostatnia trasa prowadzi przez Stolec, ruiny pałacu znajdują się w północnej części miejscowości. Odległość: w jedną stronę około 175 km. Na miejscu nie ma problemu z zaparkowaniem samochodu.

 

Damian Dąbrowski,

Lipiec 2011 r.

 

Joomla templates by a4joomla