Powiat ząbkowicki, gmina Bardo
(nazwa niemiecka: Banau, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki Dzbanowa sięgają przełomu XII i XIII wieku. Pierwsza wzmianka na temat osady pochodzi z 1189r., jednak istnieją pewne wątpliwości co do prawidłowej identyfikacji miejscowości wymienionej w dokumencie. W 1297r. opat Otto zakupił dla klasztoru z Kamieńca Ząbkowickiego folwark w Dzbanowie. W 1394r. cystersi ostatecznie wykupili całą wioskę. W 1529r. opat Jerzy sprzedał folwark w Dzbanowie, jednak reszta dóbr w wiosce pozostała własnością zakonu do czasu sekularyzacji majątków w 1810r. Dzbanów należał do posiadłości które w 1812r. zakupiła księżna (późniejsza królowa Niderlandów, od 1815r.) Fryderyka Luiza Wilhelmina, małżonka księcia Wilhelma Orańskiego i córka króla Prus Fryderyka Wilhelma II. W 1837r. po śmierci matki śląskie majątki odziedziczyła księżniczka Wilhelmina Fryderyka Luiza Charlotte Marianna (ur.1810r., zm.1883), żona księcia Friedricha Heinricha Albrechta von Hohenzollern (ur.1809r., zm.1872r.). Posiadłość w Dzbanowie jako część państwa stanowego Kamieniec Ząbkowicki (Herrschaft Camenz) pozostała w posiadaniu rodziny von Hohenzollern do drugiej połowy lat dwudziestych XX wieku. W 1886r. majątek w Dzbanowie liczył 176ha, w tym 105ha pól uprawnych, 14ha łąk, 12ha pastwisk, 34ha lasów, 11ha dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1894r. powierzchnia gospodarstwa spadła do 154ha, z których 108,5ha wykorzystywano jako pola uprawne, 33,5ha zajmowały łąki, 8,5ha lasy, 3,5ha ogród, drogi i podwórza gospodarcze. Majątek często oddawany był w dzierżawę. Dzierżawcami byli między innymi: Eduard Müller (1872, 1886r.), Richard Zirpel (1894, 1909r.), spadkobiercy Richarda Zirpela (1912r.), Walter Zirpel (1917, 1926r.). Po 1926r. dobra w Dzbanowie liczące 146,7ha, w tym 106,9ha pól uprawnych, 25,6ha łąk, 4,9ha pastwisk, 0,4ha lasu, 2,2ha ogrodu, 6,7ha dróg, podwórzy gospodarczych nabył niemiecki skarb państwa. Posiadłość w dalszym ciągu oddawano w dzierżawę. W 1930r. majątek dzierżawiła Pani Selig. W 1937r. dzierżawcami były Pani Freda Selig i wdowa Magda Rother. Powierzchnia i wykorzystanie gruntów nie uległy zmianie od 1926r. Po drugiej wojnie światowej dobra przejęło państwo polskie.
Na terenie Dzbanowa funkcjonował również drugi majątek. Obejmował on obszar folwarku sprzedanego przez opata Jerzego w 1529r. Właścicielami tych dóbr byli między innymi: w 1765r. Klara von Roberin, w 1782r. mieszczanie z Ząbkowic Śląskich. Posiadłość ta nie została włączona do państwa stanowego Kamieniec Ząbkowicki i również w XIX wieku pozostawała w rękach prywatnych właścicieli. Po drugiej wojnie światowej również ten majątek został przejęty przez państwo polskie. Na jego bazie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, z czasem przekształcone w Stację Hodowli Roślin.
Dwór
Barokowy dwór został ufundowany w XVIII wieku. Budynek murowany, potynkowany, zbudowany na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty wysokim dachem dwuspadowym. Dłuższe elewacje dziesięcioosiowa. Główne wejście ozdobione portalem z 1760r. z freskiem przedstawiającym MB Bardzką. Elewacje o podziałach ramowych wykonanych za pomocą gzymsów (między kondygnacjami i wieńczący) oraz lizen, z których część boniowana. Okna w prostych uszatych opaskach. Pod oknami pierwszego piętra ozdobne płyciny. Elewacje boczne wieńczą szczyty dzielone pilastrami i płycinami. Układ wnętrz dwutraktowy. W pomieszczeniach przyziemia zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami.
Dwór skierowany jest fasadą na dziedziniec gospodarczy dawnego folwarku. Wokół niego budynki gospodarcze z XVIII wieku, część z nich nieużytkowana. Dwór w XIX w. i pierwszej połowie XX w. użytkowany był jako siedziba dzierżawców majątku rodziny von Hohenzollernów. Obecnie jest własnością prywatną. Teren wokół ogrodzony, zabytek można zobaczyć z zewnątrz spoza ogrodzenia.
Na zachód od Dzbanowa znajduje się drugi folwark złożony z budynków wystawionych w XVIII i XIX wieku. Wśród zabudowań gospodarczych dominuje w nim jeden budynek mieszkalny, być może siedziba zarządcy majątku. Obiekt murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta, trzykondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym o niewielkim nachyleniu połaci. Fasada siedmioosiowa, z centralnym głównym wejściem. Elewacje dzielone gzymsami i lizenami, okna w prostych obramowaniach. Budynek prawdopodobnie pierwotnie był tylko piętrowy, z czasem został podwyższony. Sugeruje to wydatny gzyms między drugą a trzecią kondygnacją. Przy zabudowaniach folwarku barokowa kaplica, obecnie nieużytkowana. W pobliżu zachowany kamienny krzyż pokutny, zwany też krzyżem pojednania.
Zabytki w Dzbanowie
Do rejestru zabytków w Dzbanowie wpisano dwór (8.10. 1966r., nr rej.: 1836).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Dzbanowa nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 przez Nysę w stronę Kłodzka. Z tej trasy należy zjechać w prawo do Paczkowa. Następnie z miasta najlepiej wyjechać DK382 (ul. Armii Krajowej) w stronę Kamieńca Ząbkowickiego. Na początku Kamieńca należy skręcić w lewo w DK390, a następnie w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Dzbanowa przez Ożary. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 175km. Dwór znajduje się na początku miejscowości na prawo od drogi do Przyłęku. Drugi folwark położony jest również przy tej drodze, ale już za miejscowością, po lewej stronie. Samochód można zaparkować przy bocznej drodze prowadzącej na teren gospodarstwa.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.