Powiat ząbkowicki, gmina Kamieniec Ząbkowicki
(nazwa niemiecka: Kamenz, Kreis Frankenstein)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1096 r.
Właściciele majątku: około 1200 r. rodzina Pogorzelów, od 1210 r. opactwo augustianów, następnie w latach 1249-1810 klasztor cystersów. Cystersi opuścili Kamieniec Ząbkowicki w 1810 r., w wyniku sekularyzacji dóbr klasztornych w Królestwie Pruskim. Dwa lata później dobra w Kamieńcu nabyła księżniczka Fryderyka Zofia Wilhelmina (1774-1837), siostra króla Prus Fryderyka Wilhelma III. W 1830 r. przekazała majątek swej córce, królewnie niderlandzkiej Mariannie Orańskiej, małżonce księcia Albrechta Pruskiego starszego. W 1838 r. na ich zlecenie w Kamieńcu rozpoczęto budowę neogotyckiego pałacu, zaprojektowanego przez słynnego architekta, Karla Fridericha Schinkla. Prace budowlane przy tym niezwykłym budynku trwały ponad trzydzieści lat. Problemy w małżeństwie Marianny z księciem Albrechtem starszym, doprowadziły w 1849 r. do rozwodu, w wyniku podziału majątku, pałac w Kamieńcu otrzymał wtedy ich jedyny syn, Albrecht (1837-1906). Kolejnym właścicielem rezydencji był Friedrich Heinrich von Hohenzollern (1874-1940), najstarszy syn księcia Albrechta. Po śmierci księcia Friedricha Heinricha w 1940 r. dobra odziedziczyły córki jego najmłodszego brata Friedricha Wilhelma (1880-1925). Do maja 1945 r. w pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim mieszkał książę Waldemar Pruski (1889-1945) i jego małżonka Kaliksta z domu księżniczka von Lippe. Następnie rezydencję zajęli, ograbili i podpalili żołnierze Armii Czerwonej. Przez kilkadziesiąt lat w Polsce Ludowej uszkodzony obiekt nie został otoczony opieką konserwatorską, zniszczenia powodowane przez siły natury, potęgowała działalność szabrowników. Dopiero w latach 70-tych XX w. podjęto na niewielką skalę prace zabezpieczające. Pod koniec lat 80-tych zrujnowany zabytek wydzierżawił dr Włodzimierz Sobiech. Rozpoczął on prace remontowe, utworzył w pałacu niewielki hotel i restaurację. Ogromne koszty prac budowlanych oraz brak pomocy ze strony władz, zarówno lokalnych jak i krajowych, sprawiły że dr Sobiech nie był w stanie doprowadzić remontu do szczęśliwego końca. Z biegiem czasu urzędnicy zaczęli coraz to bardziej utrudniać życie dzierżawcy. W końcu wydali zakaz użytkowania obiektu, co dla inwestora, który otworzył w nim hotel i restaurację oznaczało katastrofę. Pan Włodzimierz Sobiech zmarł w 2010 r., w wieku 74 lat. Po śmierci dzierżawcy pałac powrócił w ręce władz samorządowych. W ostatnich latach uporządkowano przypałacowe tarasy. Udostępniono również część zabytku do zwiedzania.
Pałac
Wzniesiony na Górze Zamkowej, w latach 1838-1872, w stylu neogotyckim, budynek murowany z cegły, z użyciem kamienia, czteroskrzydłowy, rozłożony wokół wewnętrznego dziedzińca, trzykondygnacyjny z mezaninem, nakryty dachami dwuspadowymi. Fasada (elewacja południowo – zachodnia) zwrócona w stronę Sudetów. Elewacje zachowały ślady kamiennych okładzin i neogotyckie detale: ostrołuczne nisze, fryz, krenelaż, sterczyny. W narożach budynku prawdziwe dominanty, cztery wysokie, blankowane wieże. Pałac otacza mur z niskimi okrągłymi basztami. Przy krótszych bokach muru wzniesiono wąskie budynki wozowni i stajni. Dłuższe boki murów przepruto ostrołukowymi arkadami. Wnętrza pałacu są niedostępne. Zachowały się w nich sklepienia krzyżowe, gwiaździste i wachlarzowe. Po dawnych wyposażeniu nie ma już śladów. Wśród pomieszczeń wyróżnia się dwukondygnacyjna tzw. Wielka Sala. Do dawnej rezydencji przylega park krajobrazowy i założenie ogrodowo – tarasowe z licznymi fontannami, stworzone w latach 1858 – 1868 według planów znanego ogrodnika Petera Josepha Lenné.
Zabytki w Kamieńcu Ząbkowickim
Do rejestru zabytków w Kamieńcu Ząbkowickim wpisano: kościół ewangelicki (8.10.1966 r., nr rej.: 1842); zespół klasztorny cystersów: kościół obecnie parafialny (2.01.1950 r., nr rej.: 136), klasztor (2.08.1956 r., nr rej.: 321), spichrz (31.12.1982 r., nr rej.: 919/WŁ), 4 oficyny, budynki gospodarcze i szklarnie (16.07.1997 r., nr rej.; 1583/a-h/WŁ); zespół zamkowy (7.11.1989 r., nr rej.: 299/34/WŁ): zamek, 2 oficyny (stajnia, wozownia), ogród przypałacowy (tarasy, schody, fontanny), park z aleją dojazdową, pompownię i kotłownię (ul. Zamkowa 5, osobny wpis z 1.07.1992 r., pod nr 1373/WŁ); willę z ogrodem (ul. Ząbkowicka 26, nr rej.: 58/A/01 z 22.10.2001 r.).
Informacje praktyczne i dojazd
W Kamieńcu Ząbkowickim znajduje się dworzec kolejowy, dzięki czemu do miasta można dotrzeć między innymi pociągiem z Wrocławia, Kłodzka, Legnicy. Osobom podróżującym z Górnego Śląska proponuję dojazd z przesiadką we Wrocławiu. Kamieniec Ząbkowicki był jeszcze do niedawna ważnym węzłem kolejowym, obecnie pociągi zatrzymują się w nim coraz rzadziej. Polityka niszczenia kolei doprowadziła do likwidacji połączenia kolejowego pomiędzy tą miejscowością a pobliską Nysą. W ten sposób zlikwidowano istniejącą od 1876 r. Magistralę Podsudecką, umożliwiającą dotarcie z Górnego Śląska w Sudety z pominięciem Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK 46 w stronę Kłodzka, do Paczkowa. Z tej ostatniej miejscowości należy wyjechać DK 382 prowadzącą do Kamieńca Ząbkowickiego. Odległość: w jedną stronę około 150 km. Samochód najlepiej zaparkować w centrum, w pobliżu klasztoru, pałac wzniesiony na wzgórzu jest z daleka widoczny.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2011 r., aktualizacja wrzesień 2014r.
