Powiat złotoryjski, gmina Świerzawa
(nazwa niemiecka Falkenhain, Kreis Schönau, od 1932r. Kreis Goldberg)
Zabytki w Sokołowcu
Do rejestru zabytków wpisano liczne obiekty w Sokołowcu: kościół parafialny p.w. św. Jadwigi (nr rej.: A/1992/575 z 18.03.1959r.); cmentarz przykościelny (n rej.: A/1994/1057/J z 8.11.1990r.); plebanię, nr 126 (nr rej.: A/1993/667/J z 11.05.1981r.); zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem, tzw. Sokołowiec Dolny (nr rej.: A/3372/1044/J z 1.08.1990r.), w tym pałac, nr 1 (dodatkowy wpis A/3371/532/J z 21.06.1979r.) i park; pałac tzw. Środkowy, nr 44 (nr rej.: A/3373/531/J z 17.06.1979r.) i park przy pałacu (nr rej.: A/3374/713/J z 10.11.1981r.); pałac tzw. Górny, nr 124 (nr rej.: A/3375/637/J z 13.05.1980r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania zespołu pałacowo-parkowego z folwarkiem pod nr 1: ruinę oficyny mieszkalnej, oborę, stodołę, spichlerz, budynek gospodarczy; zespołu pałacowo-parkowego z folwarkiem nr 44: dwie oficyny mieszkalno-gospodarcze, stodołę, dawną owczarnię i dawny spichlerz; zespołu pałacowo-parkowego z folwarkiem nr 124: oficynę mieszkalną z dawną stajnią, budynek gospodarczy – kolejna dawna stajnia, dawną chlewnię oraz magazyn, park.
Sokołowiec wzmiankowano w 1369 roku. W 1786 roku miejscowość składała się z trzech części.
Dolny Sokołowiec (Nieder-Falkenhain)
W 1786 roku dobra należały do radcy wojennego Balde. W miejscowości znajdował się folwark. W opisie z 1830 roku wzmiankowano pałac i folwark. W tym czasie włości posiadał Tänzer z Legnicy. W 1831 roku majątek nabył za 49800 talarów reńskich komisarz dystryktu policyjnego i major w stanie spoczynku von Thielau. W informacjach o Dolnym Sokołowcu ponownie wymieniono pałac i folwark. W rękach von Thielau dobra pozostały przynajmniej do 1845 roku. W latach 1856-1861 włości należały do porucznika Wendelstädta. W księgach adresowych z lat 1866-1894 wymieniano w Dolnym Sokołowcu Wolfganga Breithaupt. W 1909 roku posiadłość była w rękach majora w stanie spoczynku Theodora Becka. Z kolei w latach 1917-1937 właścicielem majątku był Gustav Reichardt. W 1937 roku dobra liczyły 359,5ha, w tym 140,4ha pól uprawnych, 40,7ha łąk, 45,3ha pastwisk, 0,9ha stawów rybnych, 132,8ha lasu, 17,2ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych oraz innych użytków.
Trzy rezydencje w Sokołowcu w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/6323542,foto.html?idEntity=513274
(dostęp:26.01.2023r.)
Źródło: https://polska-org.pl/9596840,foto.html?idEntity=513274 (dostęp: 26.01.2023r.)
Barokowy dwór z przełomu XVII i XVIII wieku, przebudowany i rozbudowany na pałac w II połowie XVIII wieku i około 1830 roku. Po 1945 roku wraz z folwarkiem należał do Państwowego Gospodarstwa Rolnego Proboszczów. W rezydencji urządzono biura oraz mieszkania dla pracowników przedsiębiorstwa. Około 1990 roku budynek nadawał się do remontu. Warto podkreślić, że pałac był zdewastowany, jednak zadaszony, ze ścianami i stropami w dobrym stanie. Niestety prywatny inwestor nie podjął prac remontowych. Po jego śmierci zabytek stał się obiektem szabru i dewastacji. W ostatnich latach zrujnowana rezydencja została własnością nowego inwestora. Budynek zabezpieczono przed wejściem osób postronnych. Pałac murowany, podpiwniczony, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z trzykondygnacyjnymi ryzalitami i użytkowym poddaszem, nakrytym jedynie częściowo zachowanym dachem mansardowym. Do elewacji północnej dostawiona kwadratowa wieża zwieńczona dachem namiotowym. Od południa do pałacu przylega zrujnowany dwukondygnacyjny taras, będący swego rodzaju skrzydłem bocznym budynku. Elewacje skromnie dekorowane, z prostymi opaskami wokół okien i gzymsami kordonowymi między kondygnacjami. W fasadzie zniszczono portal ozdabiający główne wejście, widoczny jeszcze na zdjęciach z 1989 roku. Wnętrza zdewastowane, z zawalonymi stropami belkowymi. Prawdopodobnie w przyziemiu przetrwała część sklepień kolebkowych i kolebkowo-krzyżowych. Pałac otacza rozległy park z pięknymi okazami starodrzewu. Na wschód od rezydencji rozciąga się ogromny majdan otoczony przez zrujnowane zabudowania gospodarcze. Dokładna lokalizacja ruin pałacu:
51.05417396528711, 15.832933283046247
Środkowy Sokołowiec (Mittel-Falkenhain)
Pod koniec XVI wieku właścicielem dóbr został Friedrich von Nimptsch (zm.1619r.). W rękach rodu włości pozostały około 200 lat. W 1786 roku Środkowa i Górna część Sokołowca była własnością baronowej von Nimptsch. W jej majątku wzmiankowano dwa folwarki. Ostatnimi przedstawicielkami tej linii rodu były dwie siostry baronowe Josephe i Franziska. Następnie dobra otrzymał w spadku ich krewniak pruski major i królewski szambelan Philipp Bogislaus Heinrich von Weyher und Nimptsch (ur.1784r., zm.1853r.) wywodzący się z Pomorza. Zarządzał on posiadłością przynajmniej do 1830 roku. W tym czasie wzmiankowano w miejscowości pałac i 2 folwarki (Środkowy i Górny). W 1838 roku włości za 51014 talarów reńskich nabył F.B.G. Kühn. W opisie Sokołowca z 1845 roku ponownie wymieniono pałac i 2 folwarki. W rękach rodziny włości pozostały do początku XX wieku. W księgach adresowych z lat 1872-1902 wzmiankowano w Sokołowcu Środkowym Hermanna Kühna. W 1909 roku posiadłość należała do porucznika Waltera Schuberta. Przed 1917 rokiem włości nabył Ernst Wever, fabrykant z Łodzi. W 1937 roku majątek pozostawał własnością jego spadkobierców. Dzierżawcą był Otto Hirschfeld. Dobra miały powierzchnię 280,3ha, w tym 145ha pól uprawnych, 22ha łąk, 37ha pastwisk, 1ha wody, 56,5ha lasu, 1ha parku, 1,5ha ogrodu, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Dwór i kościół w połowie XVIII wieku na rysunku z teki Wernera
Źródło: https://polska-org.pl/8810568,foto.html?idEntity=513281 (dostęp: 26.01.2023r.)
Dwór w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/9596837,foto.html?idEntity=513281 (dostęp: 26.01.2023r.)
Czteroskrzydłowy barokowy dwór istniał już w połowie XVIII wieku. Był to budynek murowany, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym. Rezydencja została przekształcona po pożarze w 1848 roku. Dwukondygnacyjny dwór z użytkowym poddaszem nakrywał odtąd dach czterospadowy z centralną sygnaturką oraz powiekami. Elewacje ozdabiały gzymsy, opaski wokół okien, nadokienniki a także portal głównego wejścia. Wnętrza nakrywały sklepienia kolebkowe oraz drewniane stropy. Po 1945 roku wraz z folwarkiem przekazany w zarząd Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Przez kilka dekad użytkowany jako mieszkania pracowników przedsiębiorstwa. Z czasem zdewastowany i opuszczony. W 1990 roku własność Spółdzielni Kółek Rolniczych Świerzawa. Kilka lat później sprywatyzowany. Obecnie z rezydencji pozostały mury obwodowe i część ścian działowych. Na wschód od dworu rozległy majdan otoczony przez zabudowania mieszkalne i gospodarcze dawnego folwarku. Rezydencję otacza niewielki i zaniedbany park. Dokładna lokalizacja ruin dworu:
51.03550715324421, 15.827719167282835
Górny Sokołowiec (Ober-Falkenhain)
Dzieje dóbr Górny Sokołowiec przez długi czas powiązane były z losami środkowej części miejscowości. Wspólni właściciele majątków wywodzili się z rodzin von Nimptsch, von Weyher und Nimptsch i Kühn. Podział dóbr pomiędzy członków rodu Kühn miał miejsce między 1866 a 1872 rokiem. Posiadłość Środkową otrzymał Hermann Kühn a Górną Richard Kühn. Porucznika Richarda Kühna wzmiankowano jako właściciela dóbr do 1894 roku. W 1902 roku włości należały do wdowy Pani Helene Kühn. Przed 1909 rokiem majątek nabył Max Jenke. Pozostał jego właścicielem ledwie kilka lat. W 1917 roku w Górnym Sokołowcu wzmiankowano G. Zimmermanna. Rok później posiadłość zakupił Emanuel Bode, fabrykant z Bobrka koło Bytomia. Pozostał właścicielem dóbr do przynajmniej do 1937 roku. W jego imieniu folwark prowadził generalny pełnomocnik i inspektor Werner Sachse. W 1937 roku włości liczyły 207,4ha, w tym 76,9ha pól uprawnych, 18,5ha łąk, 32,4ha pastwisk, 3,8ha parku i ogrodu, 0,2ha wody, 69ha lasów, 2,1ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/7319402,foto.html?idEntity=513275 (dostęp: 26.01.2023r.)
Projekt neogotyckiego budynku gospodarczego pochodzący z 1873 roku
Źródło: https://polska-org.pl/6352189,foto.html?idEntity=513275 (dostęp: 26.01.2023r.)
Po drugiej wojnie światowej na ternie folwarku funkcjonowało gospodarstwo należące do Spółdzielni Kółek Rolniczych. Po 1989 roku pałac przeszedł kapitalny remont. Obecnie w zabytku mieści się siedziba spółki oraz mieszkania. Pałac murowany z II połowy XIX wieku, o cechach neogotyckich, stylizowany na zamek. Budowla trzykondygnacyjna, z użytkowym poddaszem nakrytym wysokim dachem dwuspadowym z wystawkami i lukarnami. Fasada z centralnym głównym wejściem ozdobionym ostrołukowym portalem. Elewacje frontową flankują dwie wieloboczne wysokie wieże nakryte hełmami iglicowymi. Okna prostokątne, z opaskami i nadokiennikami. Wydatny gzyms wieńczący zaakcentowany fryzem. Układ wnętrz z centralną sienią. W części pomieszczeń przyziemia zachowane sklepienia sieciowe. Wejście poprzedzone tarasem z podjazdem. Od północy do rezydencji przylegają skromne pozostałości parku. Na południe od pałacu dziedziniec pofolwarczny, z budynkami z XIX wieku. Część zabudowań gospodarczych o cecha neogotyckich. Dokładna lokalizacja pałacu:
51.02677449848619, 15.815713794505424
Sokołowiec położone jest około 15 kilometrów na południowy-zachód od Złotoryi. Dojazd z miasta powiatowego DW328 w kierunku Świerzawy do Nowego Kościoła i dalej drogą lokalną prowadzącą prosto do Sokołowca. Dawna dolna część miejscowości znajduje się na północnym krańcu Sokołowca. Z kolei dawnym majątek górny to południowa część wioski.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2023r.