Powiat głubczycki, gmina Głubczyce
(nazwa niemiecka: Gröbnig, Kreis Leobschütz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają XII w. W 1168 bądź w 1183 r. Grobniki zostały przekazane przez czeskich Przemyślidów rycerzom z Zakonu Świętego Jana Chrzciciela. Joannici początkowo zamieszkiwali w domu zakonnym w Grobnikach. W 1282 r. w wyniku sporu pomiędzy zakonnikami a mieszkańcami Głubczyc budynek ten został zniszczony. Joannici przenieśli się do Głubczyc, do dworu zbudowanego przy dzisiejszym placu Armii Krajowej. Na przełomie XV i XVI w. komtur Andreas Schundlo wybudował w Grobnikach nowy dwór, ale właściciel Głubczyc Piotr Haugwitz z Biskupic zmusił go do powrotu do miasta. W 1526 r. na skutek przyjęcia luteranizmu przez mieszkańców Głubczyc rycerze ostatecznie przenieśli się do Grobnik, gdzie w 1559 r. komtur Jerzy Proszkowski wzniósł na zrębach wcześniejszej budowli pałac – komandorię. Komturami komandorii w Grobnikach byli m.in.: Krzysztof jun. von Nostitz z Chocianowa, Zygmunt baron von Thun (około 1700 r.), w latach 1705-30 Jan Ferdynand Reichsgraf von Herberstein, prawdopodobnie syn Jana Bernarda (zm. 1685 r.), w latach 1730-35 Jan Józef Reichsgraf von Goetz. Komtur von Herbesrstein założył przy pałacu ogród kwiatowy oraz oranżerię. Majątek należał do zakonników do 1810 r., kiedy został sekularyzowany przez władze pruskie. Grobniki w trzy lata później kupił tajny radca pruskiego króla Fryderyk Wilhelm Bernard von Prittwitz. W 1841 r. posiadłość nabył kupiec Józef Polko, który już w rok później odsprzedał ją Karolowi Frusonowi. W 1843 r. majątek należał do kupca z Białej Prudnickiej Samuela Mendel Berlinera. Berliner przebudował pałac joannitów, obniżając go o jedną kondygnację i urządził w nim gospodę. W latach 1844 i 1859, sprzedał w ratach swoje posiadłości. Grobnicki pałac funkcję restauracji pełnił w dalszym ciągu również w okresie międzywojennym w XX w., w tym czasie dobudowano do niego drewnianą altanę. Po 1945 r. budynek był użytkowany, ale jego stan techniczny ulegał stałemu pogorszeniu. Przeprowadzony w 1993 r. remont nie wiele zmienił i dawny pałac ponownie wymaga prac restauratorskich. Obecnie zabytek należy do miejscowego samorządu, znajduje się w nim sala w której urządzane są przyjęcia okolicznościowe. Dawną siedzibę joannitów można oglądać z zewnątrz.
Początki gotycko-renesansowego budynku komandorii sięgają XIV w. Pałac wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany, pozbawiony cech stylowych. Wzniesiony z kamienia i cegły, potynkowany, rozłożony na planie prostokąta (10x21 m), częściowo podpiwniczony, obecnie dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym o niewielkim nachyleniu. Fasada (elewacja południowa) siedmioosiowa z centralnym pozornym ryzalitem mieszczącym główne wejście. Nad półkoliście zamkniętym portalem wmurowana płyta kamienna z herbem komtura von Proszkowskiego i inskrypcją dotyczącą budowy komandorii. Elewacje zachowały ślady dawnych podziałów w postaci obramień otworów okiennych, wydatnych gzymsów wieńczącego i międzypiętrowego oraz pilastrów w ryzalicie pozornym fasady. Wnętrza budynku przekształcone, w układzie dwu- i trzytraktowym, z sienią i klatką schodową na osi. Część pomieszczeń sklepiona kolebkowo i kolebkowo z lunetami, nad resztą płaskie stropy. W sali przy narożniku południowo-zachodnim ostrołukowy gotycki portal, prawdopodobnie z XV w. W otoczeniu budynku pozostałości parku i ślady dawnego ziemno-wodnego założenia obronnego. Przypuszczalnie pierwotnie komandorię otaczał kamienny mur obronny oraz fosa. W pobliżu siedziby zakonników znajduje się barokowy kościół parafialny p.w. Ścięcia św. Jana Chrzciciela oraz zbudowana w II połowie XVIII w. plebania. Do rejestru zabytków sztuki wpisano: zamek (pałac), nr rej.: 784/64 z 11.04.1964 r., park, nr rej.: 182/88 z 29.07.1988 r., kościół parafialny, nr rej.: 1172/66 z 19.02.1966 r., plebanię, nr rej.: 783/64 z 11.04.1964 r., kaplicę p.w. św. Barbary, nr rej.: 1981/72 z 30.11.1972 r., zespół urbanistyczny wsi, nr rej.: 782/64 z 11.04.1964 r. oraz liczne domy mieszkalne i zagrody z XIX w.
Osobom wybierającym się do Grobnik proponuję zwiedzić pobliskie Głubczyce, jak wspomniano wyżej również związane z joannitami. W mieście warto zobaczyć: odbudowany ratusz, którego początki sięgają XIII w., kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP z 2 połowy XIII w., przebudowany w czasach późniejszych, kaplicę p.w. śś Fabiana i Sebastiana z 1501 r., zespół klasztorny franciszkanów z XVIII w., znaczne fragmenty murów obronnych z XIII-XVI w. oraz liczne kamienice z XIX w.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Grobnik podobnie jak do innych miejscowości powiatu głubczyckiego jest trudny. Do niedawna przez ten obszar przebiegały dwie linie kolejowe: Racibórz – Głubczyce – Racławice Śląskie i Kędzierzyn – Koźle – Baborów – Pilszcz. Niestety zlikwidowano kursujące na nich pociągi i obecnie ziemia głubczycka jest w znacznym stopniu odcięta od komunikacji z resztą kraju. Do Grobnik dojeżdżają w dni robocze cztery autobusy PKS z Kędzierzyna – Koźla i osiem z Głubczyc, w tej sytuacji proponuję dojazd przez Głubczyce. Do nich można dojechać autobusem PKS z Raciborza, a tam z kolei kursują autobusy z Gliwic oraz pociągi z Katowic i Rybnika. Podróżującym własnym samochodem polecam trasę: z Gliwic autostradą A4 do węzła Pławniowice, następnie DK 40 do Kędzierzyna – Koźla i dalej DK 418 i 38 w kierunku Głubczyc. Ta ostatnia prowadzi przez środek Grobnik, dawna komturia joannitów znajduje się na lewo od niej. Odległość: w jedną stronę około 75 km. Na miejscu można zostawić samochód na niewielkim parkingu w pobliżu kościoła.
Damian Dąbrowski
Kwiecień 2010 r.
