Powiat kędzierzyńsko-kozielski, gmina Reńska Wieś
(nazwa niemiecka: Reinschdorf, Kreis Cosel)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o Reńskiej Wsi pochodzi z 1286 roku. Bardzo możliwe, że wioska została założona przez niemieckich osadników za rządów księcia opolskiego Władysława (ur. około 1225r., zm.1281r.). Na temat średniowiecznej historii osady nie posiadamy praktycznie żadnych pewnych informacji. Prawdopodobnie początkowo Reńska Wieś była własnością książęcą, a z czasem przeszła w ręce śląskiego rycerstwa. Być może właścicielami wioski byli przedstawiciele rodu Lensch. Nazwisko to pojawia się kilkukrotnie w dokumentach księcia Bolka V opolskiego. W 1453 roku Maciej (Mathei) Lencz z Rynoltowicz występuje jako świadek, zaś w tym samym roku i w 1456 roku ksiądz Jan (Johann) Lensch von Reinersdorf był pisarzem tego księcia. Możliwych interpretacji miejsca pochodzenia wymienionych członków rodu Lensch jest kilka. Mogło chodzić o Rymultowice lub Ornontowice koło Gliwic, Komorno (Reinersdorf) koło Kluczborka, Rynarcice (Rennersdorf), bądź Reńską Wieś (Reinschdorf) koło Koźla lub Nysy. Niestety przy obecnym stanie materiałów źródłowych nie jesteśmy w stanie z całą pewnością połączyć historii rodziny Lensch z omawianą miejscowością. W pierwszej połowie XVI wieku Reńska Wieś koło Koźla ponownie weszła w skład dóbr książęcych. Wioska pojawia się w urbarzu z 1532 roku opisującym majątki wchodzące w skład państwa stanowego Koźle (Herrschaft Cosel). Po śmierci księcia opolskiego Jana II Dobrego państwo stanowe Koźle przeszło na własność dynastii Habsburgów. W 1558r. cesarz Ferdynand I Habsburg oddał je jako zastaw Ottonowi von Zedlitz. Pięć lat później dobra nabył Johann von Oppersdorff. Po śmierci Johanna von Oppersdorffa w 1584 roku jego liczne majątki zostały podzielone pomiędzy jego krewnych. Państwo stanowe Koźle otrzymał Wilhelm I von Oppersdorff, brat zmarłego. Wilhelm I zmarł już cztery lata później, a właścicielem Koźla i okolic został jego syn Wilhelm II von Oppersdorff. Następnie majątki odziedziczyli synowie Wilhelma II: Bernhard Wilhelm i Johann Friedrich. Tuż przed wybuchem wojny trzydziestoletniej, około 1617r. Bernhard Wilhelm i Johann Friedrich sprzedali państwo stanowe Koźle Andrzejowi Kochcickiemu, właścicielowi licznych majątków na Śląsku, m.in. Koszęcina i Lublińca. Ten wybitny przedstawiciel szlachty śląskiej w czasie wojny trzydziestoletniej opowiedział się przeciwko cesarzowi. Po klęsce armii duńskiej w 1629 roku uciekł do północnych Niemiec, a jego dobra zostały skonfiskowane. Andrzej Kochcicki powrócił na Śląsk w 1632 roku, jednak rok później został ujęty przez wojska cesarskie i zmarł w Wiedniu w niejasnych okolicznościach. Należące do niego państwo stanowe Koźle (Herrschaft Cosel) przez ponad wiek wchodziło w skład dóbr Kamery cesarskiej. Wreszcie w 1735r. wykupił je za 50 tysięcy guldenów Ferdynand Adolf von Plettenberg (ur.1690r., zm.1737r.). Następnie państwo kozielskie odziedziczył jego syn Franciszek Serafin Józef Maria (ur.1714r., zm.1779r.). W latach 1766-1771 właścicielem Koźla był Klemens August von Plettenberg (ur.1742r., zm.1771r.), syn Franciszka Serafina. Ostatnim właścicielem państwa kozielskiego z rodu von Plettenberg był Maksymilian Fryderyk (ur.1771r., zm.1813r.), syn Klemensa Augusta. W drugiej połowie XVIII wieku plany rozbudowy twierdzy kozielskiej, sprawiły iż królowie pruscy zainteresowali się terenami wchodzącymi w skład państwa Koźle. Problemy finansowe Plettenbergów, a także niepełnoletność Maksymiliana Fryderyka, w imieniu którego zarządzali administratorzy ułatwiły Hohenzollernom działanie. Już w 1780 roku król Fryderyk Wilhelm II doprowadził do sekwestracji państwa Koźle. Ostatecznie w 1799 roku Maksymilian Fryderyk von Plettenberg zgodził się na wymianę państwa stanowego Koźle na państwo stanowe Racibórz. W tych okolicznościach dobra położone w pobliżu twierdzy kozielskiej weszły w skład domeny królów pruskich. W skład państwa stanowego Koźle przez cały czas wchodził majątek Reńska Wieś. Włości w Reńskiej Wsi zapewne często oddawano w dzierżawę. W 1783 roku w wiosce mieszkało 349 osób. Poza dobrami rycerskimi w Reńskiej Wsi istniał jeden wolny majątek (Freigut) oraz 22 gospodarstw kmiecych i 31 zagrodniczych. W miejscowości działał również młyn. W 1812 roku władze pruskie zdecydowały się na wyprzedaż dóbr wchodzących w skład państwa stanowego Koźle. Reńska Wieś znalazła się wśród majątków, które nabył baron Joseph Adam von Gruttschreiber (ur.1769r., zm.1845r.) z Klisina (auf Gläsen). W 1824 roku wolny majątek (Freigut) zwany Wischkow nabył dla swojego syna założyciel śląskiej gałęzi rodu Wünsche, pełniący funkcję zarządcy i mistrza browarniczego w browarze w Pawłowiczkach. W 1830 roku właścicielem dóbr rycerskich pozostawał baron Joseph Adam von Gruttschreiber. W tym czasie w Reńskiej Wsi znajdowało się 95 domów, zamieszkałych przez 525 osób, z tego tylko 8 wyznania ewangelickiego. Zarówno katoliccy jak i protestanccy mieszkańcy Reńskiej Wsi podlegali parafiom w Koźlu. W Reńskiej Wsi od 1802 roku działała szkoła katolicka. W 1845r. po raz ostatni wzmiankowano dobra rycerskie w Reńskiej Wsi. Po śmierci Josepha Adama von Gruttschreibera resztki tych włości dzieliły losy majątku w Większycach. Liczba domów w Reńskiej Wsi wzrosła do 100. Według Knie było 821 mieszkańców, w tym 51 ewangelików. Co ciekawe według Triesta Reńska Wieś w 1855 roku liczyła 759 mieszkańców, w 1861 roku – 908 mieszkańców, w tym 880 katolików i 28 ewangelików. Trudno stwierdzić, czy jest to błąd jednego z autorów, czy pomiędzy 1845 a 1855 rokiem miał miejsce spadek liczby mieszkańców. Właściciel wolnego majątku w Reńskiej Wsi miał czterech synów. Dwoje z nich zmarło w wieku dziecięcym: Leo Constantin (ur.1828r., zm.1829r.) i Ceasar Baldvin (ur.1836r., zm.1839r.). Około 1845 roku Wünsche nabył majątek Trzebcz w gminie Polkowice (Trebitsch, Kreis Glogau). Po śmierci swojej pierwszej żony, ożenił się ponownie i przeniósł do dolnośląskich włości. Posiadłość w Reńskiej Wsi pozostawił w rękach najmłodszego syna – Angelo Wünsche (ur.1839r., zm.1908r.). Po śmierci ojca (pomiędzy 1861 a 1866 rokiem) Angelo Wünsche wraz ze starszym bratem Leo (ur.1832r., zm.1913r.) otrzymali w spadku również majątek Trzebcz. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił Angelo. Niestety nie był on dobrym gospodarzem. Przed 1876 rokiem bracia Wünsche byli zmuszeni sprzedać posiadłość Trzebcz Panu Caspary. Ostatecznie w 1880 roku Angelo Wünsche uciekł do Stanów Zjednoczonych, a zarząd nad wolnym majątkiem w Reńskiej Wsi przejął jego brat Leo. W ciągu kilku lat wyciągnął on dobra z długów i doprowadził do rozkwitu. W skład majątku rodziny Wünsche w Reńskiej Wsi wchodziła gorzelnia i browar. Na folwarku hodowano przede wszystkim świnie i bydło. Z małżeństwa z Alviną Schönfelder (ur.1841r., zm.1924r.) Leo Wünsche miał syna Hasso (ur.1867r., zm.1922r.), który w 1896 roku przejął zarząd nad wolnym majątkiem w Reńskiej Wsi. Kilka lat wcześniej Hassno Wünsche ożenił się ze swoją kuzynką Alice Wünsche (ur.1866r., zm.1940r.). W 1891 roku z małżeństwa tego na świat przyszedł syn Norbert, przyszły dziedzic posiadłości. Według księgi adresowej z 1902 roku wolny majątek w Reńskiej Wsi liczył 84ha. W skład dóbr wchodził browar i słodownia. W 1914 roku Hasso Wünsche wydzierżawił dla syna Norberta posiadłość w Łężcach. Dwa lata później Norbert ożenił się z Margarete von Leupoldt. W czasie pierwszej wojny światowej służył w 42 Regimencie Artylerii Polowej. Po powrocie z wojska zamieszkał z żoną w dworze w Łężcach. Przynajmniej od 1921 roku Norbert Wünsche jako pełnomocnik ojca zajmował się również majątkiem w Reńskiej Wsi. Wielkość posiadłości wzrosła do 110,5ha. Folwark prowadził inspektor Arthur Schulz. Majątek specjalizował się w uprawie roślin okopowych, nasiennictwie, hodowli bydła wschodniofryzyjskiego oraz niemieckiej szlachetnej rasy świń (Deutsche Edelschwein). W dalszym ciągu funkcjonował browar, słodownia i gospoda. Zarządzał nimi krewniak Norberta – Arno Wünsche. W 1922 roku po śmierci ojca Norbert Wünsche odziedziczył majątek w Reńskiej Wsi. Był również właścicielem niewielkiej posiadłości (138,5ha, w tym 118,5ha pól uprawnych, 12ha łąk, 2ha lasów, 6,5ha ogrodów, dróg i podwórzy gospodarczych) w Charbielinie (Ludwigsdorf) w powiecie nyskim, a w 1929 roku ostatecznie wykupił od rodziny von Pückler dzierżawione dobra w Łężcach. W 1930 roku Norbert Wünsche zatrudniał w majątku w Reńskiej Wsi inspektora, rządcą, sekretarkę i mistrza browarniczego. Browar i słodownię w dalszym ciągu dzierżawił Arno Wünsche. Dużego znaczenia nabrała hodowla czarnobiałego bydła nizinnego i uprawa buraków cukrowych. Norbert Wünsche był zresztą udziałowcem i wieloletnim członkiem Rady Nadzorczej cukrowni w Polskiej Cerekwi, do której dostarczał surowiec. Dzięki dobremu zarządzaniu powiększył dobra w Reńskiej Wsi. W 1937 roku ich powierzchnia wynosiła 145ha, w tym 127ha pól uprawnych, 13ha łąk, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych. Rozkwitał również browar prowadzony przez Arno Wünsche. Przejął on wcześniej świetnie funkcjonujący browar w Kochańcu, który stał się zakładem filialnym. Browar rozszerzył swoją ofertę o napoje niealkoholowe: lemoniady, oranżady, wody sodowe. W gospodarstwie w Reńskiej Wsi z sukcesami rozwijano hodowlę uznanej marki bydła mlecznego. Dzięki temu rodzina Wünsche otwarła własną mleczarnię. Kres pomyślności rodziny Wünsche przyniosła druga wojna światowa. W 1944 roku niedaleko miejscowości Speia nad Dniestrem poległ Hasso Wünsche, jeden z synów Norberta. Sam Norbert również został powołany do służby w Wehrmachcie. Ze względu na jego wiek i doświadczenie życiowe powierzono mu funkcję zarządcy rolnego gospodarstwa pomocniczego na usługach armii. Norbert Wünsche w końcowej fazie drugiej wojny światowej znalazł się w Saksonii. Odnalazł tam resztę rodziny, która musiała opuścić Reńską Wieś. Majątek rodziny Wünsche przejęło państwo polskie. Browar wobec braku przeszkolonych pracowników przestał działać już w 1945 roku. Folwark wykorzystywało gospodarstwo rolne. Z czasem zaniedbany dwór rodziny Wünsche został rozebrany. Dzisiaj nie sposób nawet określić przybliżonej daty rozbiórki budynku. Po majątku pozostały przede wszystkim zabudowania gospodarcze dawnego folwarku. Wśród nich zachowały się jednak również dwa budynki mieszkalne. Jeden z nich bywa określany domem wdowy, drugi domem zarządcy. Budynki gospodarcze obecnie są użytkowane przez różne przedsiębiorstwa, a teren folwarku został podzielony. Budynki mieszkalne nadal pełnią swoje funkcje i są własnością prywatną. W związku z tym można je zobaczyć tylko z zewnątrz, zza ogrodzenia.
Dwór
Ze względu na brak materiałów źródłowych nie sposób dokładnie przedstawić zarówno powstania jak i zagłady dworu w Reńskiej Wsi. Budynek mógł powstać zarówno w drugiej połowie XVIII wieku bowiem już w 1783 roku wzmiankowano w miejscowości wolny majątek, a jego właściciele zapewne posiadali siedzibę – jak i po 1824 roku, kiedy to posiadłość przejęła rodzina Wünsche. Dwór przestał być użytkowany i został rozebrany w czasach Polski Ludowej. Wygląd rezydencji możemy odtworzyć dzięki zachowanym pojedynczym zdjęciom i widokówkom. Budynek był murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Posiadał asymetryczną sześcioosiową fasadę, z głównym wejściem umiejscowionym w dwukondygnacyjnym ganku. Skromne elewacje nie posiadały wielu detali architektonicznych. Z elementów ozdobnych warto odnotować wydatne gzymsy: wieńczący i kordonowy między kondygnacjami oraz proste opaski wokół otworów okiennych.
Widokówkę ze zdjęciem dworu w Reńskiej Wsi można znaleźć na stronie dolny-slask.org.pl a dokładnie w tym miejscu http://dolny-slask.org.pl/916910,foto.html?idEntity=507796 (dostęp: 15.09.2013r.)
Tzw. dom wdowy
Budynek znajduje się na południowym krańcu dawnego folwarku, jest widoczny z ulicy Kozielskiej. Trudno określić czas jego powstania, ale prawdopodobnie został wzniesiony w XIX wieku. Budynek murowany z cegły, potynkowany, częściowo obity listwami elewacyjnymi, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, w dłuższej elewacji południowej z trzyosiową wystawką, nakryty dachem naczółkowym, wykonanym z blachy. W drugiej połowie XX wieku przekształcony, o częściowo zmienionym układzie otworów okiennych. Obecnie wykorzystywany w celach mieszkalnych i biurowych.
Dom zarządcy
Budynek znajduje się w północno-zachodniej części dawnego folwarku, przy ulicy Fabrycznej. Prawdopodobnie również został zbudowany w XIX wieku, być może był siedzibą inspektora zarządzającego folwarkiem. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie kwadratu, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryty łamanym dachem czterospadowym. Fasada (elewacja zachodnia) trzyosiowa, z centralnie umieszczoną dwuosiową wystawką. Główne wejście umiejscowiono w ganku dostawionym do elewacji południowej. Elewacje budynku nie są szczególnie zdobione detalem architektonicznym. Zachowały jedynie podziały ramowe wykonane za pomocą płaskich lizen. Mimo to zadbany i pomalowany na biało budynek prezentuje się bardzo dobrze.
Zabytki w Reńskiej Wsi
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Reńskiej Wsi.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Reńskiej Wsi zapewniają autobusy PKS Głubczyce i firmy Arriva Sp. z o.o. z Kędzierzyna-Koźla, kursujące m.in. z Głogówka, Głubczyc, Kędzierzyna-Koźla, Opola, Prudnika i Raciborza. Najlepsze połączenie jest z Kędzierzynem-Koźlem. Do stacji kolejowej w Koźlu można dotrzeć pociągiem np. z Gliwic, Opola lub Wrocławia. Z Koźla do dzielnicy Kędzierzyn kursują autobusy komunikacji miejskiej. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK408 do Kędzierzyna-Koźla, następnie obwodnicą miasta (DK40) do ronda, z którego trzeba zjechać w lewo w DK418 prowadzącą przez Reńską Wieś. Dawny majątek rodziny Wünsche znajduje się praktycznie w centrum miejscowości na północ od ulicy Kozielskiej (DK418). Odległość: w jedną stronę około 45 km. Samochód można zostawić na parkingu przed wjazdem na teren folwarku. W okolicy Reńskiej Wsi godne zobaczenia są pałace w Komornie i Większycach. .
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2013r.
Artykuł powstał między innymi dzięki materiałom przekazanym przez Pana Tomasza Kandziorę, któremu w tym miejscu serdecznie dziękujemy za pomoc. Polecamy również jego stronę
http://kandziora.kamcio.net/author/tkandziora/