Powiat kędzierzyńsko-kozielski, gmina Pawłowiczki
(nazwa niemiecka: Gross Grauden, Kreis Cosel)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1223 r., z dokumentu biskupa Wawrzyńca, który przekazał dziesięcinę z Grudyni kościołowi w Rybniku. Następnie dokument z 1361 r. wymienia jako właściciela wioski Jeschka Kossobora, z rodu Koschembar. Majątek w rękach tej rodziny pozostał co najmniej do szesnastego stulecia. W drugiej połowie XVII w. właścicielką Grudyni Wielkiej była Helena Katarzyna von Pelka z Borzysławic, która wniosła posiadłość w posagu mężowi Janowi Jerzemu Mertko von Klodnitz. Od około 1700 r. miejscowość należała do Leopolda Borenski von Roztropitz, następnie do rodu Hohenhausen i Franciszka Adaukta Józefa von Görtz (1694-1765). Córka tego ostatniego, Maria Teresa, żona Karola von Schimonskiego, odziedziczyła majątek. Od 1802 r. jako właściciele dóbr występują w dokumentach hrabina von Knobelsdorff i pan Löwe. Następnie w latach 1811-1850 posiadłością w Grudyni Wielkiej zarządzali panowie Früsen i Reuman-Millitz. Od nich majątek przejmuje Józef Neumann, który w 1852 r. przekazał go swojej córce, małżonce barona von Reibnitz. Odtąd aż do 1945 r. dobra pozostały w posiadaniu rodziny von Reibnitz. Po drugiej wojnie światowej majątek przekazano miejscowemu PGR-owi. W Grudyni Wielkiej znajdowała się dyrekcja Klucza Państwowych Gospodarstw Rolnych, obejmującego majątki Grudynia Wielka, Grudynia Mała, Jakubowice i Milice. W 1972 r. z połączenia czterech gospodarstw utworzono Państwowe Gospodarstwo Ogrodnicze. Był to największy w Polsce kompleks sadowniczy, w którym powierzchnia sadów osiągnęła 1000 ha. Skandaliczna prywatyzacja w 1994 r. doprowadziła przedsiębiorstwo do bankructwa. Majątek gospodarstw rolnych został rozgrabiony, doszło nawet do wykarczowania części sadów. Sprawa była dosyć głośna kilka lat temu, jeszcze dziś informację na ten temat można znaleźć m.in. na stronie:
Pałac
Neogotycki pałac został wzniesiony w latach 1858-59 przez rodzinę von Reibnitz. Budynek usytuowano malowniczo, na wzniesieniu górującym nad resztą miejscowości i folwarkiem. Pałac murowany z cegły, potynkowany, o rozczłonkowanej bryle, złożony z dwóch części zbudowanych na planie prostokąta, jednej parterowej, drugiej piętrowej, kwadratowej trzykondygnacjowej wieży i przeszklonej werandy, nakryty niskimi, wielospadowymi dachami. Elewacje budynku uproszczone, z podziałem za pomocą gzymsów, obramieniami otworów okiennych z nadokiennikami w formie gzymsów nadwieszonych oraz krenelażem i sterczynami zachowanymi tylko na wieży. W części pomieszczeń zachowane sufity z dekoracją sztukatorską. Obecnie (styczeń 2009 roku) pałac znajduje się w rękach prywatnych. Obiekt zabezpieczony przed wejściem, teren wokół ogrodzony, nie ma możliwości zwiedzania. Stan techniczny obiektu dobry, ale jego przyszłość jest bardzo niepewna.
Aktualizacje: W artykule zamieszczonym w „Nowej Trybunie Opolskiej” w październiku 2010r. pojawiła się informacja o renowacji pałacu w Grudyni Wielkiej. Inwestor planuje w czerwcu 2012r. otworzyć w odnowionym zabytku centrum konferencyjne i hotel z pięćdziesięcioma miejscami noclegowymi. W październiku 2011r. trwały jeszcze prace budowlane przy elewacjach budynku. Projekt realizowany przez firmę Adam Bukaczewski A&B Consulting oznacza przebudowę i rozbudowę pałacu. Zmiany bryły budynku widoczne są zwłaszcza w fasadzie i elewacji ogrodowej. Projekt realizowany w Grudyni Wielkiej otrzymał dotację ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013.
Zdjęcia poniżej przedstawiają stan pałacu w październiku 2011 r. oraz w maju 2012 roku
Ostatecznie remont pałacu został zakończony w 2013 roku. Obecnie w budynku działa hotel i restauracja.
Do pałacu przylega niewielki, do niedawna zaniedbany, dziewiętnastowieczny park krajobrazowy. Prywatny inwestor w ostatnich latach usunął podszyt i samosiejki. Obecnie dobrze utrzymany park jest jedną z atrakcji działającego w pałacu hotelu. Na południe od rezydencji znajdował się dawny folwark. Niestety część jego budynków została rozebrana, pozostałe w wyniku przebudowy zatraciły cechy stylowe.
Pałac we wrześniu 2014 roku
Zabytki w Grudyni Wielkiej
Do rejestru zabytków sztuki z Grudyni Wielkiej wpisano tylko park pałacowy, nr rej.: 112/84 z 31.08.1984 r. Jak najszybciej w rejestrze powinien znaleźć się również zabytkowy pałac.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Grudyni Wielkiej zapewniają autobusy PKS kursujące z Kędzierzyna - Koźla do Głubczyc. Do Kędzierzyna można dotrzeć pociągiem z Gliwic, a dalej do dzielnicy Koźle autobusem miejskim lub PKS. Wybierającym się w drogę samochodem proponuję trasę z Gliwic: DK 408 do Bierawy, a następnie drogami lokalnymi przez Cisek, Długomiłowice, Gierałtowice, skąd fragment DK 38 i dalej bocznymi drogami przez Karchów i Borzysławice. Odległość od Gliwic: około 61 km w jedną stronę. Na miejscu samochód można zostawić w bocznej ulicy prowadzącej do pałacu. Przy hotelu znajduje się również parking dla gości.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2009 r., aktualizacje: czerwiec 2010 r., październik 2011r., wrzesień 2014r.