Powiat krapkowicki, miasto i gmina Zdzieszowice
(nazwa niemiecka: Deschowitz, w latach 1936-1945 Odertal, Kreis Gross Strehlitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1405 roku. W średniowieczu majątek w Zdzieszowicach należał do jednej z linii rodu Strzelów, posiadającego liczne dobra na Śląsku. Mikołaj Strzela z Leśnicy właściciel Zdzieszowic, wymieniony w źródłach z lat 1535-1538, był mężem Magdaleny, córki Mikołaja Kozlowskiego z Paczynki koło Toszka. W XVII w. Zdzieszowice należały do rodu Twardawa. Miejscowość podzielona została pomiędzy jego członków na kilka działów. W 1697 r. Adam Fryderyk Neumann, dawny inspektor solny z Tarnowskich Gór, nobilitowany z predykatem „von Neumannswall” kupił od Ferdynanda Aleksego von Twardawa jedną część Zdzieszowic. Resztę miejscowości Adam Fryderyk Neumann odkupił w 1705 r. od Antoniego Ludwika von Twardawa. W Zdzieszowicach mieszkał do śmierci w 1718 roku. Właścicielami miejscowości były również rodziny von Redern, von Promnitz, von Collona, von Nostitz i von Jockisch. Od 1869 r. właścicielem majątku w Zdzieszowicach liczącego 558 ha był hrabia Eugeniusz von Bethusy-Huc, małżonek hrabiny Valeskiej (1849-1926) z domu von Reiswitz, znanej śląskiej pisarki. Dobra zdzieszowickie odkupił od nich w 1906 r. Fritz Weicht. Według księgi adresowej w 1912 r. majątek o powierzchni 517,5 ha w dalszym ciągu należał do Fritza Weichta. W 1921 r. właścicielem był już Richard Dobersch. W 1930 r. posiadłość licząca 497 ha należała do Górnośląskiej Spółki Ziemskiej z Opola (Oberschlesische Landgesellschaft In Oppeln). W latach następnych została rozparcelowana.
Pałac
Na temat pałacu w Zdzieszowicach bardzo trudno znaleźć jakiekolwiek informacje. Budynek najprawdopodobniej został wzniesiony w XIX w. Pałac murowany z cegły, potynkowany, dwukondygnacyjny, składa się z korpusu, nakrytego dachem mansardowym z lukarnami i skrzydła bocznego przykrytego dachem siodłowym. Główne wejście do budynku znajduje się w jednej z elewacji bocznych korpusu. W jednej z elewacji dłuższych głównego skrzydła wzniesiono wydatny, półokrągły ryzalit. Elewacje pozbawione większości ozdobnych detali, zachowany jedynie wydatny gzyms wieńczący (kostkowy). W korpusie druga kondygnacja pełni rolę piano nobile. Po drugiej wojnie światowej w pałacu urządzono Dom Kolonijny dla dzieci. Obecnie prawdopodobnie wraz z otaczającym go rozległym parkiem krajobrazowym jest własnością prywatną. Teren wokół parku ogrodzony, brak możliwości zwiedzania. Rozległy park uniemożliwia bliższe podejście do pałacu i wykonanie fotografii wszystkich elewacji budynku.
Zabytki w Zdzieszowicach
Do rejestru zabytków w Zdzieszowicach wpisano: park pałacowy (7.11.1988 r., nr rej.: 188/88); mogiłę zbiorową powstańców śląskich, na cmentarzu katolickim, przy ul. Solownia (17.09.1987 r., nr rej.: 162/87). Do rejestru nie wpisano pałacu w Zdzieszowicach, w związku z czym budynek nie jest objęty ochroną konserwatorską.
Informacje praktyczne i dojazd:
W Zdzieszowicach znajduje się dworzec kolejowy na trasie Kędzierzyn-Koźle – Opole. Dzięki niemu do miasta można dotrzeć pociągiem z wielu miejscowości w Polsce. Z Gliwic najlepiej jechać z przesiadką w Kędzierzynie-Koźlu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Olszowa, następnie DK 426 do Zalesia Śląskiego. Z Zalesia do Zdzieszowic najlepiej kierować się lokalnymi drogami prowadzącymi przez Lichynię i Leśnicę. Odległość: w jedną stronę około 60 km. W pobliżu pałacu trudno zaparkować samochód.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2011
