Powiat nyski, gmina Paczków
(nazwa niemiecka: Gesess, Kreis Neisse)
Rys historyczny i stan obecny:
Po raz pierwszy miejscowość w źródłach historycznych występuje w 1291 r. pod nazwą Geseze. W czternastym stuleciu Ujeździec był podzielony na trzy części, które znajdowały się w rękach rodów von Dohna, von Gerstenberg i von Haugwitz. Duże rozdrobnienie majątku powodowało częste zmiany sytuacji własnościowej, trudne do odnotowania. Kolejni znani właściciele dóbr w Ujeźdźcu to: Achilles Bawor, wzmiankowany w 1580 r., rodzina von Bibritsch oraz Andrzej von Jerin, w latach 1585-96 biskup wrocławski - fundator istniejącego do dziś dworu. Losy rodziny von Jerin związały się odtąd z Ujeźdźcem na blisko 450 lat, a jej kolejne pokolenia rezydowały we wspomnianym dworze i powiększały rodzinny majątek wykupując poszczególne działy. W 1662 r. Konstantyn Magnus von Jerin wykupił od wdowy po Fryderyku von Brandzie jej udział i ostatecznie zjednoczył Ujeździec. W posiadaniu jego potomków majątek pozostał do końca drugiej wojny światowej. Ostatnim właścicielem był Konstantyn von Jerin. Po drugiej wojnie światowej majątek upaństwowiono i oddano w użytkowanie Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W dawnym dworze urządzono mieszkania dla pracowników. Obecnie zabytek pełni również funkcje mieszkaniowe i dlatego można go zwiedzać tylko z zewnątrz. Dawny folwark jest nadal użytkowany, ale został w znacznym stopniu przekształcony, część budynków wyburzono, inne przebudowano. Do dworu od zachodu przylega pochodzący z początku XIX w. park krajobrazowy o powierzchni 4,3 ha. W drzewostanie parku dominują gatunki liściaste: dąb szypułkowy, buk zwyczajny, klon zwyczajny, klon jawor, jesion wyniosły i lipa drobnolistna. Większość drzew w wieku około 100 lat, choć znaczny udział stanowią też samosiejki z drugiej połowy XX w. Park w większości jest równinny, jednak w południowo-wschodniej części występują niewielkie wzgórza, wąwozy i wały, być może są to ślady po założeniu obronnym z XV w.
Dwór
Renesansowy dwór obronny zbudowany około 1595 r. dla biskupa Andrzeja von Jerin, rozbudowany o prostokątne skrzydło od północy w pierwszej połowie XIX w. i gruntownie przebudowany w 1877 r. w stylu eklektycznym (elementy klasycystyczne, neobarokowe i neogotyckie). Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, korpus na rzucie zbliżonym do kwadratu, skrzydło na planie prostokąta. Dwór częściowo podpiwniczony, trzykondygnacyjny, korpus nakrywa wysoki dach czterospadowy o ściętej kalenicy z facjatami, nad skrzydłem północnym dach trzyspadowy. Fasada (elewacja wschodnia) pięcioosiowa poprzedzona tarasem opartym na filarach z arkadami o łuku półkolistym i spłaszczonym. Pod tarasem umieszczono kamienną płytę erekcyjną z herbem biskupa Andrzeja von Jerin i datą budowy dworu. Na osi frontu facjata ze szczytem o spływach wolutowych i podziałach ramowych (pilastry i gzymsy). Elewacje boczne sześcioosiowe, elewacja ogrodowa pięcioosiowa. Elementem ożywiającym elewacje są gzymsy. Otwory okienne z profilowanymi obramieniami z kluczem. Część okien z naczółkami falistymi, pod oknami drugiej kondygnacji płyciny. W elewacji zachodniej niewielki wykusz. Układ wnętrz nieregularny, w korpusie trzytraktowy, a w skrzydle dwutraktowy. Na osi korpusu znajduje się sień, do której od północy przylega klatka schodowa. Pomieszczenia parteru nakrywają sklepienia żaglaste, kolebkowe z lunetami, kolebkowo-krzyżowe i odcinkowe. W pozostałych kondygnacjach płaskie stropy belkowe. Na piętrze zachowana neogotycka sala rycerska z ozdobnym kominkiem z kolorowych kafli i herbem Jerinów.
Zabytki w Ujeźdźcu
Dnia 09.06.1965 r. do rejestru zabytków sztuki pod nr 1027/65 wpisano zespół pałacowy w Ujeźdźcu, składający się z: dworu, oficyny, spichrza i parku. 28.01.1984 r. do rejestru raz jeszcze, osobno wpisano park, pod nr rej.: 96/84.
W czasie wizyty w Ujeźdźcu warto jeszcze zobaczyć wzniesiony w latach 1834-36 kościół parafialny p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej. W świątyni płyta nagrobna Zygmunta Filipa von Jerin (zm. 1800 r.).
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Ujeźdźca można dojechać PKS-em relacji Nysa – Gościce, niestety autobusy na tej trasie kursują bardzo rzadko (5 kursów tylko w dni robocze). Z Gliwic do Nysy najlepiej dotrzeć pociągiem z przesiadką w Opolu lub Kędzierzynie – Koźlu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 do węzła Prądy, następnie DK 46 w kierunku Kłodzka. W miejscowości Ścibórz należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą przez Trzeboszowice i Dziewiętlice do Ujeźdźca. Odległość: w jedną stronę około 150 km. Na miejscu samochód najlepiej zaparkować w bocznej drodze prowadzącej do dawnego dworu.
Damian Dąbrowski
Kwiecień 2010 r.
