Powiat oleski, gmina Gorzów Śląski
(nazwa niemiecka: Uschütz, w latach 1936-1945 Wittenau, Kreis Rosenberg)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają co najmniej XIV w. W dokumentach z lat 1382-1386 występuje Hanek z Usic, mianowany przez księcia Władysława opolskiego starostą wieluńskim. Przez dłuższy czas Uszyce pozostawały w rękach członków rodziny Chocimirskich. W 1483 r. Mykulass Chotumirski (zm. przed 1537 r.) sprzedał część majątku w Uszycach. W 1538 r. właścicielem miejscowości był jego syn Jan Chocimirski. W drugiej połowie XVI w. miejscowość musiała dzielić się na co najmniej dwie części. Jedna z nich należała do Chocimirskich, właścicielem drugiej był Baltazar Widlak, mąż Elżbiety, córki Wacława von Koschembar ze Zdziechowic. Następnie majątek Widlaka przeszedł w ręce rodziny von Wipplar. Wzmiankowany w 1592 r. Jerzy Chocimirski z Roszkowic, właściciel majątku w Uszycach, żonaty był z Dorotą, córką Zygmunta Wipplera z Uszyc. Pod koniec szesnastego stulecia źródła wspominają również o procesie Piotra Wipplara z Uszyc z Albrechtem Bienkowskim, w 1602 r. właścicielem Psar koło Lublińca. W 1593 r. Jan Chocimirski sprzedał należący do jego rodziny majątek w Uszycach. Być może nabywcą posiadłości była rodzina Paczynskich, bowiem około 1652 r. Helena, córka Jana von Larischa z Biskupic, była żoną N. Paczyńskiego (ur. około 1622 r.), syna Jana Augustyna, który był właścicielem części Uszyc koło Olesna. Ich syn Adam Samson (1653-1694) posiadał majątki: Uszyce, Radawie, Sternalice, Puszyna i Stara Jamka. Następnie tę część Uszyc odziedziczył Adam Wacław (ok. 1681-1723), najmłodszy syn Adama Samsona i Anny Barbary von Widlach. Właścicielami drugiego majątku w Uszycach w tym czasie była cały czas rodzina von Wipplar. W 1647 r. Katarzyna, córka Franciszka Orzeskiego i Anny Marii von Füllstein została żoną Piotra Wiplara z Uszyc. Po śmierci N. Paczyńskiego, wdowa po nim, Helena z domu Larisch, po raz drugi wyszła za mąż za Mikołaja von Wiplar z Uszyc. Kolejne informacje o tej rodzinie pochodzą z XVIII w. Przed 1704 r. Eleonora, córka Heleny i Mikołaja von Wiplara wyszła za mąż za Jana Fryderyka Legath von Folksteadta z Ornontowic. W połowie osiemnastego stulecia Karol Franciszek Marcin von Wiplar z Uszyc, żonaty był z Barbarą (ur. 1722 r.), córką Jerzego Konstantyna von Hof und Kantensdorf (zm. 1730 r.). W tym czasie Jerzy von Beess (1750-1819), starosta księstwa cieszyńskiego, był mężem baronowej Marii Józefy von Wipplar und Uschitz, a żoną Augusta Leopolda von Grotowski (zm. 1765 r.) z Olszyny była Józefa Jadwiga Wiplar z Uszyc koło Olesna (zm. 1758 r.). Są to ostatnie wzmianki o przedstawicielach rodziny Wiplar z Uszyc. Majątek Paczenskich w latach dwudziestych XVIII w. przeszedł na własność Schimonskich. W 1728 r. Jan Wolff von Frankenberg (1686-1756) z Wąsic ożenił się z Joanną Heleną von Schimonski z Uszyc. Następnie, być może cała miejscowość, należała do Fryderyka Aleksandra von Pannwitz, który adoptował Karola Fryderyka Konrada Fischera, oficera pruskiego regimentu huzarów. W 1787 r. Fischer został nobilitowany, ze zmianą nazwiska na „von Pannwitz”. W XIX w. majątek w Uszycach należał między innymi do rodziny Rudolphi. Według księgi adresowej w 1886 r. właścicielem dóbr w Uszycach liczących 1790 ha był Rudolf Heider. W 1905 r. posiadłość o powierzchni 1803 ha należała do hrabiego Otto von Zedlitz und Neukirch. W 1912 r. majątek w Uszycach liczący 1826 ha wchodził w skład dóbr państwowych i dzierżawiony był przez Kurta von Portatius. Z kolejnych ksiąg adresowych wynika, że w 1921 r. posiadłość w dalszym ciągu dzierżawił Kurt von Portatius. Następnie w 1930 i 1937 r. dzierżawcą był Hans von Portatius, być może jego syn. Po drugiej wojnie światowej majątek przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Dwór i otaczający go park obecnie należą do Zgromadzenia Braci Szkół Chrześcijańskich w Uszycach. W dawnej rezydencji i sąsiadującej z nią oficynie działa między innymi szkoła podstawowa i gimnazjum. Teren wokół ogrodzony, zabudowania można zobaczyć tylko z zewnątrz. Do dworu przylega rozległy park krajobrazowy, w nim zachowane późno klasycystyczne mauzoleum. W innej części Uszyc, w pobliżu kościoła, zachowane budynki gospodarcze dawnego folwarku. Obecnie na jego terenie działa Zakład Produkcyjno-Nasienny, będący oddziałem firmy Małopolska Hodowla Roślin HBP Sp. z o.o.
Dwór
Dwór w Uszycach został prawdopodobnie wzniesiony w drugiej połowie XVIII w. Gruntowna przebudowa rezydencji miała miejsce w XX w. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony, parterowy, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z naczółkami i nowszymi lukarnami, wykonanym z dachówki. Fasada (elewacja południowa) jedenastoosiowa, z centralnym trzyosiowym, piętrowym ryzalitem, poprzedzonym gankiem kolumnowym, ze spłaszczonym przyczółkiem. Na osi elewacji tylnej również piętrowy ryzalit, z gankiem zamkniętym balkonem. Układ osi częściowo przekształcony. Budynek wyremontowany, w bardzo dobrym stanie technicznym, zachował fragmenty dawnych zdobień: obramowania otworów okiennych, podziały ramowe za pomocą boniowanych lizen.
Zabytki w Uszycach:
Do rejestru zabytków w Uszycach wpisano: kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP (12.03.1954 r., nr rej.: 85/54) i zespół dworski (24.12.1996 r., nr rej.: A-565): dwór (10.06.1965 r., nr rej.: 1038/65), park i mauzoleum.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Uszyc zapewniają autobusy PKS z Kluczborka i Opola. Niestety kursują one bardzo rzadko i tylko w dni robocze. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, a następnie DK 11 do Olesna. Z Olesna najlepiej wyjechać DK 487 prowadzącą przez Gorzów Śląski do Uszyc. Odległość: w jedną stronę około 115 km. Samochód można zaparkować przed ogrodzeniem otaczającym park krajobrazowy.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2011
