Powiat oleski, miasto
(nazwa niemiecka: Landsberg, Kreis Rosenberg O.S.)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o Gorzowie Śląskim pochodzi z 1270 r., w tym czasie miejscowość była już siedzibą kasztelani. Obszar kasztelani gorzowskiej był częścią księstwa wrocławskiego. Z 1294 r. pochodzi dokument, w którym po raz pierwszy Gorzów Śląski został wymieniony jako miasto. W tym samym roku kasztelania gorzowska została włączona do księstwa głogowskiego. Następnie Gorzów Śląski należał do książąt oleśnickich, brzeskich i świdnickich. W 1363 r. kasztelania wchodziła już w skład księstwa opolskiego. Z Gorzowa Śląskiego wywodził się ród rycerski znany z dokumentów z przełomu XIV i XV w. W 1383 r. w dokumencie księcia opolskiego Władysława jako świadek pojawia się Swantopolk von Landsberg. Nie wiemy czy był on właścicielem miasta, czy tylko książęcym urzędnikiem (starostą). Kolejni znani przedstawiciele tej rodziny to Woytko de Landsberg (źródła z lat 1411-1412), wikary kolegiaty opolskiej i Świętopełk z Gorzowa, który w 1437 r. na czele polskich oddziałów wspierających ruch husycki zdobył Krapkowice. W 1396 r. podczas wyprawy króla Władysława Jagiełły przeciwko księciu Władysławowi opolskiemu Gorzów Śląski został zdobyty przez polskie oddziały. Król przekazał miasto staroście krakowskiemu Spytkowi z Melsztyna. Gorzów Śląski powrócił do książąt opolskich około 1400 r., dzięki małżeństwu księcia Bernarda niemodlińskiego z Jadwigą, córką Spytka z Melsztyna. W rękach opolskiej linii Piastów miejscowość pozostała do początku XVI w., kiedy to książę Jan II, sprzedał ją wraz z przyległymi wioskami, Hansowi von Frankenberg z Proślic. Następnie w 1717 r. Gorzów Śląski od Frankenbergów odkupił Adam Osarowski z Piotrowic Wielkich. W 1729 r. właścicielem miasta został jego syn Adam Wacław Osarowski. Następnie miejscowość należała do Franciszka Leopolda Osarowskiego i jego żony Eleonory Zofii von Engelhardt und Schnellenstein. W 1783 r. Gorzów Śląski znalazł się w posiadaniu Józefa von Paczenski. W 1789 r. powrócił w ręce rodziny Osarowskich. Właścicielem miejscowości był Leopold Osarowski (zm. 1805 r.), syn Franciszka Leopolda i Eleonory Zofii. Wdowa po nim w 1805 r. sprzedała majątek Zofii von Osten-Sacken. W 1811 r. po śmierci Zofii von Osten-Sacken, miasto odziedziczyła jej córka Krystyna, małżonka księcia zu Hohenlohe-Ingelfingen. W ten sposób miejscowość przeszła na własność rodziny książęcej. W 1886 r. majątek Gorzów Śląski o powierzchni 733 ha wchodził w skład majoratu Koszęcin, należącego do księcia Fryderyka Wilhelma (zm. 1895 r.) zu Hohenlohe-Ingelfingen. Posiadłość w Gorzowie dzierżawił Emil Döringer. Następnie majorat Koszęcin odziedziczył książę Karol Godfryd Wilhelm (zm. 1960 r.) zu Hohenlohe-Ingelfingen Właścicielem majątku Gorzów Śląski był on do 1931 r., rok później dobra te zostały rozparcelowane.
Dwór
Barokowy dwór zbudowany około połowy XVIII w., zapewne dla rodziny Osarowskich. Przebudowany w drugiej połowie XX w. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, parterowy, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z naczółkami. Fasada (elewacja zachodnia) siedmioosiowa, z centralnym dwukondygnacyjnym, pozornym ryzalitem zamkniętym trójkątnym przyczółkiem. W ryzalicie główne wejście do budynku, obecnie zamurowane. Na osi elewacji ogrodowej analogiczny ryzalit. Po bokach elewacji ogrodowej dwa niewielkie, parterowe skrzydła, przykryte dachami trójspadowymi. Układ wnętrz dwutraktowy, z korytarzem pomiędzy traktami i sienią na osi.
Do dworu przylega niewielki park. Dwór obecnie jest własnością prywatną, budynek zabezpieczony przed wejściem można zobaczyć tylko z zewnątrz. Właściciel prowadził jakieś parce remontowe, obecnie przerwane. Park prawdopodobnie należy do władz samorządowych, można po nim swobodnie spacerować. Podczas wizyty w Gorzowie Śląskim warto zobaczyć również zabudowę wokół rynku oraz dwa kościoły (katolicki p.w. Świętej Trójcy i ewangelicki), nie wpisane do rejestru zabytków.
Zabytki w Gorzowie Śląskim
Do rejestru zabytków sztuki w Gorzowie Śląskim wpisano między innymi: dwór (20.03.1967, nr rej.: 1030/67); nadleśnictwo, ul. Byczyńskiej 9, dawniej Zawadzkiego (8.08.1966 r., nr rej.: 1474/66); zajazd, ul. Byczyńska 12, dawniej Zawadzkiego 10 (8.08.1966 r., nr rej.: 1475/66).
Informacje praktyczne i dojazd:
Dobry dojazd komunikacją publiczną do Gorzowa Śląskiego zapewniają autobusy PKS kursujące między innymi z Kluczborka, Olesna, Opola i Praszki. Ze względu na dobrą możliwość przesiadki polecam dojazd przez Olesno lub Kluczbork. Do obydwu miast można dojechać pociągiem, np. z Tarnowskich Gór lub Katowic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 901 do Olesna, a następnie DK 487 prowadzącą prosto do Gorzowa Śląskiego. Dwór znajduje się na lewo od tej trasy. Adres: ul. Złota 1. Odległość: w jedną stronę nieco ponad 90 km. Samochód najlepiej zaparkować na rynku, niedaleko od dworu.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2011
