Powiat górowski, gmina Jemielno
(nazwa niemiecka Gimmel, Kreis Wohlau, od 1932 r. Kreis Guhrau)
Zabytki w Jemielnie
Do rejestru zabytków w Jemielnie został wpisany kościół parafialny Chrystusa Króla i św. Katarzyny (nr rej.: A/1108/896 z 30.06.1961r.). Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. plebanię, cmentarz, cmentarz katolicki, stację kolejową, pocztę oraz liczne domy mieszkalne. Żadną ochronną konserwatorską nie jest objęty park podworski, jedyna pozostałość po dawnym majątku.
Miejscowość wzmiankowano w 1218 roku jako Gemelno, w 1368 roku jako Gemelno major, a w 1377 roku pod nazwą magna Gemilna. Przynajmniej od 1384 roku Jemielno należało do Stafana Tadera, wymienionego m.in. w dokumencie z 1404 roku jako marszałek księcia oleśnickiego Konrada III oraz właściciel Jemielna i Goli Górowskiej. Jego potomkowie posiadali majątek jeszcze w drugiej połowie XV wieku. W 1486 roku Christoph Tader sprzedał Jemielno Andrzejowi Unruh. Na początku XVI wieku dobra znalazły się w ręku Jana Tadera, spokrewnionego z wcześniejszymi właścicielami. W 1505 roku ufundował on w Jemielnie kościół p.w. św. Katarzyny. W 1553 roku w wiosce pojawił się Albert Schlemmer, pierwszy pastor protestancki. Z czasem protestanci uzyskali całkowitą dominację wśród ludności Jemielna. W latach 1592-1597 majątek należał do Albrechta von Zedlitz, następnie wdowy po nim Heleny i wreszcie do 1613 roku do ich syna Mikołaja von Zedlitz. Później raz jeszcze w wiosce wzmiankowano przedstawiciela rodu von Tader – Stefana. Jemielno odziedziczyła jego córka Julia (zm. 1620 r.), żona Aleksandra von Portugall (zm. 1627 r.). Kolejną właścicielką została Barbara von Portugall, córka Julii i Aleksandra, małżonka Christopha von Wengersky`ego, zarządzającego dobrami w latach 1627-1650. W kolejnych latach trwało przekazywanie majątku za pośrednictwem kobiet. Następną właścicielką Jemielna została Ewa Małgorzata von Wengersky, córka Christopha i jego drugiej żony Doroty z domu von Stosslof. W 1684 roku po śmierci Ewy Małgorzaty włości przejął jej drugi mąż Jerzy Wilhelm von Kitlitz. W 1710 roku posiadłość odkupił od Jerzego Wilhelma von Kitlitza mąż jego córki Wolf Bernard von Klux (zm. 1754 r.). W 1746 roku von Klux przekazał Jemielno swojemu zięciowi Karolowi Gotfrydowi von Lieres und Wilkau. Nowy właściciel był znaczącą postacią w ziemi wołowskiej. Pełnił liczne funkcje w administracji i sądownictwie, m.in. królewskiego radcy prawnego, dyrektora ziemstwa legnicko-wołowskiego. Karl von Lieres próbował w Jemielnie zorganizować uzdrowisko. W 1755 roku w wiosce otwarto dom zdrojowy zwany Karlsbrunn. Został on zniszczony w czasie wojny siedmioletniej. W 1787 roku w Jemielnie wzmiankowano 2 pańskie folwarki i pałac, ewangelicki kościół, probostwo, szkołę, 7 gospodarstw kmieci, 36 zagrodników, 11 chałupników, 4 młyny wodne oraz 2 domy gminne. Wieś liczyła 408 mieszkańców. Właścicielem dóbr pozostawał dyrektor ziemstwa von Lieres (zm. 1791 r.). Niedługo przed śmiercią wdowy po nim, w 1795 roku rodzina sprzedała posiadłość von Johnstonowi. W 1830 roku właścicielką majątku była Pani doktorowa Zimmermann. W Jemielnie wzmiankowano 75 domów, pałac, 2 folwarki we wsi, ewangelicki kościół parafialny oraz ewangelicką szkołę, 4 młyny wodne, browar, gorzelnię, karczmę oraz 2 wiatraki. Włości w 1840 roku za 42 000 talarów reńskich nabył Ernst Strach, wymieniony w opisie miejscowości w 1845 roku. W tym czasie w wiosce znajdował się pałac z folwarkiem, 79 domów, ewangelicki kościół parafialny, ewangelicka szkoła, hodowla 900 owiec merynosów, 3 młyny wodne, 2 wiatraki, browar, gorzelnia oraz karczma. Działało 24 rzemieślników i 7 kupców. Części wsi stanowiły Niedervorwerk (folwark) oraz Waldvorwerk. Wieś zamieszkiwało 600 osób, w tym 12 wyznania katolickiego. W latach 1856-1858 włości należały do porucznika von Nickischa-Rosenegka. Następnie od 1861 do 1866 wzmiankowano jako właściciela starszego ziemskiego Wolffa. Przed 1872 rokiem dobra otrzymała w spadku wdowa po nim Helene Wolff z domu Abel. W latach 1872-1876 funkcję generalnego pełnomocnika pełnił radca wojenny Abel, a dzierżawcą był Lucke. Majątek w rękach spadkobierców Wolffa, w tym wdowy po nim, pozostał przynajmniej do 1898 roku. Posiadłość miała powierzchnię 284ha, w tym 118ha pól uprawnych, 17ha łąk, 140ha lasu, 9ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1902 roku dobra przejściowo znalazły się w rękach książęcego saksońskiego Landesbanku z Altenburga. W 1903 roku włości nabył porucznik Paul Blumenthal. Wzmiankowano go jako właściciela dóbr do 1937 roku. W tym czasie już jako kapitana lotnictwa w stanie spoczynku. W jego imieniu w 1937 roku administrował folwarkiem Horst Dieter Blumenthal, zapewne jego syn. Majątek liczył 287,75ha, w tym 120ha pól uprawnych, 17ha łąk ( w tym 12ha nawodnionych), 1ha pastwisk, 145,25ha lasu, 2ha parku, 0,5ha ogrodu, 2ha gospodarstwa. Rodzina Blumenthal posiadała udziały w gorzelni oraz suszarni kartofli w Rajczynie. W gospodarstwie hodowano bydło czarne nizinne.
Dwór w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/759505,foto.html?idEntity=6358803 (dostęp: 4.08.2024r.)
Źródło: https://polska-org.pl/818433,foto.html?idEntity=6358803 (dostęp: 4.08.2024r.)
Dwór w Jemielnie wzmiankowano po raz pierwszy w dokumencie sprzedaży majątku z 1710 roku. Kolejne informacje na temat rezydencji pochodzą z 1787, 1830 i 1845 roku. Barokowa siedziba została wzniesiona na rzucie prostokąta. Był to budynek murowany, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem czterospadowym. W centrum fasady znajdował się trzykondygnacyjny ryzalit, mieszczący główne wejście, poprzedzone niewielkim tarasem ze schodami. W jednej z elewacji bocznych znajdowały się skośne przypory. Elewacje ozdabiały proste opaski wokół okien. Przed dworem znajdował się gazon. Rezydencję otaczał kilkuhektarowy park ze stawem. Siedziba właścicieli majątku przetrwała II wojnę światową i po 1945 roku była wykorzystywana jako szkoła. W latach 50. XX wieku po wybudowaniu nowej placówki zaniedbany dwór opuszczono, a następnie wysadzono w powietrze. Pozostałości budynku wykorzystywano jako budulec. Obecnie śladem po rezydencji jest gruzowisko w zdziczałym parku. Rzecz charakterystyczna przetrwały fragmenty piwnic oraz szkarpy wykonane z kamienia. Widać wyraźnie, że na lokalnych placach budów cegła z rozbiórki cieszyła się dużym zainteresowaniem, natomiast na kamień było zdecydowanie mniej chętnych. W nieznanych okolicznościach rozebrane zostały także zabudowania gospodarcze dawnego majątku.
Jemielno położone jest około 20 kilometrów na południe od Góry. Z miasta powiatowego dojazd DW323 do Starej Góry i dalej drogami lokalnymi przez Ryczeń i Śleszów. Dawny majątek znajdował się w centrum Jemielna, na północ od kościoła parafialnego. Po 1945 roku zniszczono nie tylko dwór, ale również wyburzono zabudowania pofolwarczne. Przybliżona lokalizacja nieistniejącej rezydencji:
51.52602876799151, 16.546110685104544
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2024r.
