Powiat jeleniogórski, gmina Janowice Wielkie, przysiółek

(nazwa niemiecka Kupferberg, Kreis Schönau, od 1932r. Kreis Hirschberg)

 

Zabytki w Miedziance

Do rejestru zabytków w Miedziance wpisano:

- kościół filialny p.w. św. Jana Chrzciciela, XIX w., nr rej.: A/912/1413 z 23.09.1965r.

- dom, Rynek 25, nr rej.: 603 z 26.08.1959r.  

Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się cmentarz ewangelicki i dom nr 16.

 

Legendarne początki miejscowości sięgają połowy XII wieku. Od początku dzieje wsi miały być związane z górnictwem. Według podań niejaki Laurentius Angelus miał znaleźć w górach na obszarze późniejszej Miedzianki złoża rudy żelaza. Pewniejsze informacje na temat wioski pochodzą z XIV wieku. Przed 1311 rokiem właścicielem tego obszaru był Conrad zwany Bavarus, po którym przejął go syn Albert. Trzeci z rodu Heinrich Bavarus w 1370 roku sprzedał wieś Cuprifodina Clericusowi Bolczemu, rycerzowi dworu książąt świdnicko-jaworskich, właścicielowi pobliskich Janowic Wielkich. W 1375 roku miejscowość składała się z dwóch części, właściwej Miedzianki i dzisiejszego Mniszkowa. Mniej więcej w tym czasie osada należała do Puta z Častolovic. W kolejnych latach często zmieniały się rody właścicieli Miedzianki. W wiosce wzmiankowano Hannosa Witberga, braci von Ylenburg (1397r.), braci von Boralowicz (1398r.), Hermanna von Czettritz (1433r.), braci von Liebenthal. W 1512 roku dóbr rycerskie Miedzianka nabył Dippold von Burghaus, specjalizujący się w wydobyciu kruszyw i hutnictwie. Siedem lat później otrzymał on od króla czeskiego Władysława Jagiellończyka przywilej dotyczący praw do wydobycia, jak i zwolnienia z olbory – dziesięciny od produkowanej miedzi. Dippold von Burghaus w kolejnych latach zainwestował znaczne środki w Miedziankę, budując w okolicy około 160 szybów i sztolni oraz huty do przetopu cennego kruszcu. Kolejnym właścicielem miejscowości w 1538 roku został Justus Ludwik Decjusz (ur.ok.1485r., zm.1545r.), humanista, dyplomata, finansista, sekretarz polskiego króla Zygmunta Starego. Górnictwo w okolicach Miedzianki nie przynosi mu jednak oczekiwanych zysków, co sprawia, że już w 1543 roku sprzedaje majątek braciom Hellmannom. Od 1562 roku Miedzianka należała do rodu von Schaffgotsch. W 1598 roku posiadłość nabył Georg von Furst. W rękach jego potomków dobra pozostały do 1737 roku, kiedy to wykupił je Ferdinand von Nimptsch. W 1768 roku Miedzianka należała do tajnego pruskiego ministra stanu, Hansa Heinricha von Churschwandta. Kolejną właścicielką dóbr została przed 1776 rokiem wdowa po nim z domu hrabina von Nimptsch, która ponownie wyszła za mąż za Wilhelma von Schlabrendorf. W 1786 roku majątek należał do Ernsta Herrmanna von Köhlichen. Następnie w 1802 roku właścicielką Miedzianki została hrabina Ernestine von Matuschka z domu von Strachwitz, pierwsza żona Josepha von Matuschka (ur.1764r., zm.1829r.) z linii z Białej. W 1811 roku posiadłość otrzymał ich syn Gustav Maria (ur.1793r., zm.1868r.). Cztery lata później Gustav Maria von Matuschka ożenił się z Julią hrabianką von Hoverden z Psar. Para zamieszkała w dworze w Miedziance, gdzie w latach 1822-1832 na świat przyszła trójka ich dzieci: Hugo Julius (zm.1898r.), Heinrich i Gabriela. W 1838 rodzina von Matuschka przeniosła się do Górnych Bobrzan. Państwo stanowe Janowice i Miedzianka nabył hrabia Wilhelm zu Stolberg-Wernigerode (ur.1807r., zm.1898r.). Nowy właściciel włości poświęcił się karierze wojskowej i rzadko przebywał w swych majątkach. Uczestniczył w wojnach z Austrią w 1866 roku i z Francją w latach 1870-1871. Karierę wojskową zakończył w stopniu generała kawalerii. Z małżeństwa z hrabianką Elisabeth zu Stolberg-Roßla (ur.1817r., zm.1896r.) miał czternaścioro dzieci. Hrabia Wilhelm z majątków Janowice, Miedzianka i Trzcińsko utworzył majorat, który w 1898 roku odziedziczył jego najstarszy syn Constantin (ur.1843r., zm.1905r.). Kolejnym właścicielem majoratu został hrabia Eberhard zu Stolberg-Wernigerode (ur.1873r., zm.1929r.), syn Constantina, pełniący wcześniej funkcję generalnego pełnomocnika do spraw majątku. Ostatnim właścicielem majoratu Janowice był Christian Friedrich zu Stolberg-Wernigerode (ur.1901r., zm.1994r.), najstarszy syn hrabiego Eberharda. W 1930 roku majorat obejmujący dobra Janowice, Miedzianka i Trzcińsko liczył w sumie 1946ha. Posiadłość w Miedziance miała powierzchnię 361ha, w tym 80ha pól uprawnych, 57ha łąk, 221ha lasów, 3ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Dobra pozostały w jego rękach do 1945 roku. Hrabia Christian Friedrich nie opuścił majątku przed wkroczeniem żołnierzy radzieckich. Został aresztowany przez polskich milicjantów i przez kilka tygodni poddany torturom w Jeleniej Górze. Nigdy nie wrócił do pełni zdrowia.

 

Rynek i pałac (po prawej) na grafice F.A. Tittela. Stan z 1830 roku. Miedzianka odbudowana po pożarze z 1824 roku.

Źródłó: https://polska-org.pl/841905,foto.html?idEntity=519691 (dostęp: 10.08.2019r.)

 

Pałac w Miedziance początek XX wieku

Źródło: https://polska-org.pl/675348,foto.html?idEntity=519691 (dostęp: 10.08.2019r.)

 

Rezydencja w latach 30. XX wieku

Źródło: https://polska-org.pl/799336,foto.html?idEntity=519691 (dostęp: 10.08.2019r.)

 

Już w średniowieczu w Miedziance istniała wieża mieszkalna. W XVI wieku Hans Diepold von Burghaus z wykorzystaniem jej murów wzniósł dwór. W ostatnich latach w ruinach rezydencji znaleziono późnogotyckie nadproże pochodzące z tej fazy budowli. Dwór został zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej. Po zakończeniu wojny rezydencję odbudowano. Na zlecenie hrabiego Gustava Maria von Matuschka w latach 1813-1819 z wykorzystaniem starszych murów wzniesiono pałac o cechach klasycystycznych. Budynek jako jeden z nielicznych ocalał z pożaru, który zniszczył miasto w 1824 roku. Po 1945 roku pałac zostaje zmieniony w siedzibę dyrekcji kopalni miedzi. Mieści się w nim również stołówka. W 1948 roku budynek zajęli żołnierze radzieccy. Kopalnia w Miedziance podlegała odtąd Zakładowi Produkcji Rud (ZPR-1) w Kowarach. Prace wydobywcze nie dotyczyły miedzi, lecz poszukiwań rudy uranu. W latach 1952-54 kopalnię ostatecznie zlikwidowano. Niedługo później pałac opuścili żołnierze. W budynku pojawiły się pierwsze pęknięcia, skutek rabunkowej i nieprzemyślanej eksploatacji górniczej ostatnich lat prowadzonej pod miastem. Pałac przejęła Państwowa Straż Pożarna. W dawnej rezydencji przez kilka sezonów organizowano kolonie dla dzieci strażaków. Pod koniec lat 50. XX wieku zapadła się część pałacu. Ośrodek wypoczynkowy został zlikwidowany. W kolejnych latach pałac na przemian stał pusty, to był zamieszkany przez kilka rodzin. Z czasem budynek zostaje całkowicie opuszczony. W pustostanie wybuch pożar, który zniszczył dach. Ostatecznie ruiny zrównano z ziemią w połowie lat 70. XX wieku podczas planowo przeprowadzonej rozbiórki miasta.

 

Fragment panoramy Miedzianki z lat 50. XX wieku. Po lewej budynek folwarczny i pałac.

Źródło: https://polska-org.pl/799454,foto.html?idEntity=519691 (dostęp: 10.08.2019r.)

 

Stan pałacu w drugiej połowie lat 60. XX wieku, niedługo przed pożarem i rozbiórką budynku.

Źródło: https://polska-org.pl/799287,foto.html?idEntity=519691 (dostęp: 10.08.2019r.)

 

Miedzianka to obecnie przysiółek Janowic Wielkich. Położona jest około 20 kilometrów na wschód od Jeleniej Góry. Dojazd z miasta powiatowego DK 3 do Radomierza i dalej drogą lokalną przez centrum Janowic Wielkich. Wyjazd z tej ostatniej miejscowości ulicą Leśną. Ruiny rezydencji znajdują się przy ulicy Leśnej, w sąsiedztwie kościoła św. Jana Chrzciciela. Z majątku przetrwał jeden budynek gospodarczy. Ruiny pałacu i kościół otacza niewielkie zadrzewienie, zapewne pozostałość po parku oraz ogrodzie.

 

Damian Dąbrowski,

Sierpień 2019r.

 

 

Inspiracją do powstania tekstu była książka Filipa Springera, „Miedzianka. Historia znikania”, którą bardzo polecam.

Joomla templates by a4joomla