Powiat dzierżoniowski, dzielnica miasta Niemcza
(nazwa niemiecka: Gaumitz, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Reichenbach)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowano w 1338 roku jako Gonicz. Gumin (Gaumitz) był siedzibą rodową rodziny von Kitschke, której przedstawiciele pojawiają się w dokumentach z XVI i XVI wieku. W 1552 roku zmarła Elisabeth von Niemitz z domu Kitschke von Gaumitz. Jej małżonkiem był Urban von Nimitz zu Dirsdorf (zm. 1566r.). Być może dzięki temu małżeństwu rodzina von Niemitz z Przerzeczyna przejęła dobra w Guminie. W 1576 roku zmarł Georg von Niemitz auf Gaumitz (z Gumina).W 1593 roku w Przerzeczynie została pochowana wdowa po Georgu von Niemitz, Pani Elisabeth z domu także von Niemitz. W 1783 roku właścicielem Gumina był Pan Joachim Conrad von Tschierschky. W miejscowości znajdował się folwark, 12 gospodarstw kmiecych, młyn wodny. Gumin zamieszkiwało 128 osób. W 1830 roku majątek w miejscowości posiadał Pan König. W Guminie wzmiankowano 41 domów, pałac, folwark, 224 mieszkańców (w tym 39 katolików), gorzelnię, młyn wodny, cegielnię. Zarówno ewangelicy jak i katolicy przynależeli do parafii w pobliskiej Niemczy. Częścią Gumina była kolonia Neu Gaumitz. W 1845 roku dobra należały do porucznika Roberta Marxa. W Guminie znajdował się pałac, folwark, 41 domów, młyn wodny, gorzelnia. Miejscowość liczyła 224 mieszkańców, w tym 46 katolików. W należącej do Gumina kolonii Neu Gaumitz istniało 14 domów i działała cegielnia. Kolonia był zamieszkana przez 70 osób, w tym 30 katolików. Robert Marx pozostał właścicielem majątku przynajmniej do 1861 roku. W kolejnych latach posiadłość należała do: rodzeństwa Brieger (1866r.), Pana Struve (1872r.), dyrektora ziemskiego w Kopicach (in Koppitz), mistrza budowlanego Schmidta (1876r.). W 1886 roku właścicielem dóbr rycerskich w Guminie był Gustav Steinbrück. Włości liczyły 260ha, w tym 205ha pól uprawnych, 15ha łąk, 31ha lasów, 9ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku hodowano 21 koni, 58 sztuk bydła rogatego, w tym 34 krowy. W gospodarstwie działała cegielnia i kamieniołom. W 1905 roku posiadłość należała do Friedricha Hähnela, właściciela fabryki w Piławie Górnej. Majątek w Guminie miał powierzchnię 214ha, w tym 154ha pól uprawnych, 9ha łąk, 42ha lasów, 9ha dróg i podwórzy gospodarczych. W 1921 roku właścicielką majątku była Pani Florentine Hähnel z Piławy Górnej. W 1926 roku włości powróciły w ręce rodziny Steinbrück. W 1937 roku posiadłość od rodu Steinbrück dzierżawiła Pani Susanne Vietor z Nowej Wsi Niemczańskiej (auf Neudorf bei Bad Dirsdorf). Włości w Guminie liczyły 190ha, w tym 130ha pól uprawnych, 12ha łąk, 41ha lasów, 3ha ogrodu, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Losy posiadłości po 1945 roku nie są znane. Dawny folwark rozcina główna droga, zabudowania na północ od niej należą do posesji nr 10, a na południe do nr 9. Budynek wpisany do ewidencji zabytków jako dwór (nr 9) pełni funkcje mieszkalne. Obiekt można zobaczyć, z zewnątrz, z pewnej odległości, zza ogrodzenia.
Dwór
Historia rezydencji w Guminie wobec braków w materiałach źródłowych jest pełna tajemnic. W Internecie można trafić na zdjęcie rysunku z pracy F.B. Wernera z połowy XVIII wieku opisane jako Gaunitzer Hof. Przyjmuje się, że obraz przedstawia rezydencję w Guminie. Tymczasem Zimmermann w opisie miejscowości z 1783 roku wymienia folwark, jednak nic nie wspomina o jakiejkolwiek siedzibie pańskiej. Informacje o dworze w Guminie pochodzą dopiero z 1830 i 1845 roku. Romuald Łuczyński w opracowaniu o powojennych losach rezydencji na Dolnym Śląsku wspomina dwór w Guminie, jednak nie podaje żadnych szczegółów. W ewidencji zabytków jako dwór w Guminie znalazł się budynek nr 9. Porównując współczesne fotografie obiektu z rysunkiem z XVIII wieku wyraźnie widać, że chodzi o inny budynek. Niestety brak przedwojennych widokówek z Gumina uniemożliwia jednoznaczne porównanie.
Zdjęcie rysunku przedstawiającego Gaunitzer Hof wykonanego przez Friedricha Bernharda Wernera w połowie XVIII wieku za: http://dolny-slask.org.pl
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/959179,foto.html?idEntity=508633 (dostęp: 14.06.2015r.).
Budynek nr 9 w Guminie jest murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta parterowy, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym z wystawkami. Fasada o zmienionym układzie otworów okiennych, z głównym wejściem na osi ozdobionym prostym portalem. Ponad wejściem dwukondygnacyjna wystawka zamknięta trójkątnym przyczółkiem. Analogiczna wystawka na osi drugiej dłuższej elewacji. Elewacje w znacznym stopniu uproszczone, zachowały wydatny gzyms wieńczący, portal i ozdobne szczyty. Budynek nr 9 znajduje się w południowo-wschodnim narożniku dawnego dziedzińca gospodarczego, wokół którego wznoszą się zabudowania pofolwarczne wchodzące w skład posesji nr 9 i 10.
Zabytki w Niemczy Guminie
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w tej dzielnicy Niemczy. W ewidencji zabytków znalazły się dwór (nr 9), oficyna (budynek mieszkalno-gospodarczy przy posesji nr 9), budynek gospodarczy (przy posesji nr 9).
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Gumina nie jest możliwy. Do centrum Niemczy można dojechać autobusami PKS z Kłodzka, Wrocławia, Ząbkowic Śląskich oraz prywatnymi busami firmy P.W. Beskid z Wrocławia i Nowej Rudy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik. W Łagiewnikach należy skręcić w lewo na drogę nr 8 w kierunku Kłodzka (ul. Kłodzka). Na wysokości Niemczy, na skrzyżowaniu z ulicą Wiejską z trasy DK8 trzeba skręcić w prawo w lokalną drogę do Gumina. Zespół dworsko-folwarczny znajduje się w południowej części miejscowości, przy głównej drodze, która przebiega przez jego środek. Samochód można na chwilę zostawić na poboczu jezdni. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 180km, z Wrocławia nieco ponad 50km.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2015 r.