Powiat wrocławski, gmina Długołęka
(nazwa niemiecka Bruschewitz, w latach 1937-1945 Möwengrund, Kreis Trebnitz)
Zabytki w Pruszowicach
Do rejestru zabytków w Pruszowicach został wpisany dwór (nr rej.: A/3801//647/W z 28.06.1990r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół dworski przy ulicy Parkowej. Wpis poza wspomnianym wyżej dworem obejmuje jeszcze park podworski.
Majątek w Pruszowicach należał m.in. do w 1602r. Hansa von Gaffrona, w 1617r. Wolfa Dietricha von Reinbabena, w 1664r. Karla Heinricha von Garza, w 1718r. von Magira. Przed 1743r. miejscowość przeszła na własność hrabiego von Salisch. Następnie otrzymał ją w spadku jego syn. W 1777 roku zmarł hrabia von Salisch. Dwa lata później wdowa po nim, z domu von Scheliha, sprzedała dobra biskupowi wrocławskiemu von Strachwitz (ur.1721r., zm.1781r.). Johann Mauritz von Strachwitz od 1761 roku był wrocławskim biskupem pomocniczym. Po wygnaniu biskupa Schaffgotscha na część Śląska pozostającą pod władzą Habsburgów, od 1766 roku jako administrator apostolski praktycznie zarządzał diecezją. W 1781 roku po śmierci Johanna Mauritza włości w Pruszowicach otrzymał w spadku jego brat Johann Friedrich. W opisie miejscowości z 1785 roku wymieniono pańską siedzibę z ogrodem oraz folwarkiem. Posiadłość w Pruszowicach do 1945 roku pozostawała w rękach rodu von Strachwitz. Majątkiem zarządzało sześć pokoleń tej rodziny. Byli to w kolejności: Johann Friedrich (ur.1722r., zm.1789r.), Anton Franz Valentin (ur.1760r. w Pruszowicach, zm.1829r. w Kostowie), Anton Georg Friedrich (ur.1793r. Pruszowicach, zm.1851r. w Pruszowicach), Mauritz Karl Julius Oskar Hyazinth Philipp Josef (ur.1822r. w Pruszowicach, zm.1881r. w Czechach), Mauritz Anton Friedrich Rudolph Hyazinth Adam (ur.1870r. w Pruszowicach, zm.1939r.), Mauritz Egon Kurt Anton Friedrich (ur.1898r. w Pruszowicach, zm.1953r. w Swierdłowsku, w ZSRR). W opisie miejscowości z 1830 roku wymieniono pałac i folwark. W dokumencie z 1845 roku w Pruszowicach wzmiankowano pałac, oranżerię, wielki folwark, cegielnię, browar i gorzelnię. W 1894 roku majątek Strachwitzów liczył 286,53ha, w tym 148,53ha pól uprawnych, 27ha łąk, 64ha lasu, 33ha wód, 14ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Włości wchodziły w skład majoratu obejmującego również Kiełczów i Ramiszów. W 1937 roku dobra rycerskie Pruszowice wraz z włościami w Ramiszowie miały powierzchnię 516ha, w tym 301ha pól uprawnych, 33ha łąk, 117ha lasu, 42ha wody, 23ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Ostatni przedwojenny właściciel majątku Mauritz Egon Kurt Anton Friedrich baron von Strachwitz und Gross-Zauche przez całą drugą wojnę światową służył w Wehrmachcie. Jako generał porucznik był wieloletnim dowódcą 87 dywizji piechoty. Został odznaczony wysokim odznaczeniem Krzyżem Rycerskim Żelaznego Krzyża. Zmarł po kilku latach niewoli w radzieckim Swierdłowsku. Jego syn i dziedzic posiadłości Mauritz Bodo Johann Friedrich Hyazinth von Strachwitz (ur.1929r. we Wrocławiu), po drugiej wojnie światowej zamieszkał w Republice Federalnej Niemiec. Został konstruktorem i kierowcą samochodów wyścigowych. Jeździł zarówno w Formule 1, jak i Formule 2. Zmarł w 2022 roku w Drensteinfurt.
Dwór w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3742505,foto.html?idEntity=521576 (dostęp: 05.02.2023r.)
Źródło: https://polska-org.pl/673215,foto.html?idEntity=521576 (dostęp: 05.02.2023r.)
Źródło: https://polska-org.pl/673214,foto.html?idEntity=521576 (dostęp: 05.02.2023r.)
Dwór o konstrukcji szkieletowej został zbudowany w Pruszowicach w I połowie XVIII wieku, być może dla rodu von Salisch. Pod koniec XIX wieku został powiększony o przybudówkę. Dwór wzniesiony na kamiennej podmurówce, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty pierwotnie wysokim dachem mansardowym z powiekami, dach obniżono po 1945 roku. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek w gestii PGR Machnice. W 1954 roku na folwarku urządzono Rolniczy Zakład Doświadczalny Akademii Rolniczej we Wrocławiu. W tym czasie dokonano adaptacji dworu na budynek wielorodzinny. Przekształcono układ wnętrz zmieniono część otworów okiennych i drzwiowych. Pod koniec lat 80. XX wieku stan użytkowanego dworu był średni, dach był uszkodzony, zawilgoceniu ulegały ściany i stropy. Po likwidacji zakładu doświadczalnego w 1994 roku zabudowania wraz z przyległym terenem sprzedano prywatnemu inwestorowi. Nowy właściciel nie podjął prac remontowych. Zabytek został opuszczony. Obecnie po trzydziestu latach zaniedbań dwór jest ruderą z rozpadającymi się ścianami podpartymi zastrzałami i dziurawym dachem, który w każdej chwili może runąć.
Pruszowice położone są około 12 kilometrów na północny-wschód od centrum Wrocławia. Dojazd DW372 w kierunku Długołęki do dzielnicy Wrocławia Psie Pole i dalej ulicami Bora-Komorowskiego, Okulickiego i Łosińską. Dawny zespół dworski znajduje się w północnej części Pruszowic, pomiędzy ulicami Słoneczną, Parkową i Stawową. Z dawnego folwarku pozostały pojedyncze budynki. Większość zabudowy została wyburzona. Do dworu przylega niewielka pozostałość parku. W pobliżu przetrwało kilka stawów.
Dokładna lokalizacja dworu (ul. Parkowa 2-4):
51.18782386448455, 17.135584878864872
Damian Dąbrowski,
Luty 2023r.
