Powiat kluczborski, gmina Lasowice Wielkie
(nazwa niemiecka: Wendrin, w latach 1936-45 Liebeiche, Kreis Rosenberg O.S.)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki dziejów miejscowości sięgają końca XIII w., a po raz pierwszy pojawiła się ona w źródłach historycznych około 1300 r. pod nazwą Wandrina. Informacje o właścicielach Wędryni pochodzą dopiero z XVII w. W dokumentach z lat 1620-41 wymieniany jest Wacław Paczynski, od 1631 r. prokurator kamery cesarskiej we Wrocławiu. Należały do niego wioski: Wędrynia, Zębowice, Prusków i Osiecko koło Olesna. W 1740 r. właścicielem Wędryni był Karol Henryk von Goschuetzki, który przez sześć lat dzierżawił również majątek Dobrodzień. Następnie Wędrynia wraz z Dralinami należała do Adama Henryka von Jordan (1691-1762), starosty powiatu oleskiego. Kolejny właściciel majątku to Ferdynand von Lubowitz. Pozostawił on córkę Annę, która w 1794 r. w Sośnicowicach wyszła za mąż za Antoniego hr. Paczenskiego von Tenczin. Od początku dziewiętnastego stulecia do 1945 r. posiadłość pozostawała w rękach rodu von Reiswitz. Obecnie istniejący pałac, być może w miejscu wcześniejszej rezydencji wzniósł w 1860 r. Johann Gottlieb baron von Reiswitz. Kolejnym właścicielem majątku był jego syn Berthold Alexander (1816-1879). Najbardziej znaną postacią z tej rodziny była córka Bertholda, Valeska von Reiswitz (1849-1926) małżonka Eugeniusza hrabiego von Bethusy-Huc, ważna śląska pisarka z przełomu XIX i XX w.. W 1937 r. jako właściciela rezydencji wzmiankowano Johanna Gottlob Freiherr von Reiswitz i prawdopodobnie był nim do 1945 r. Po drugiej wojnie światowej dobra zostały znacjonalizowane, budynki gospodarcze wykorzystywało PGR a w pałacu zamieszkiwali jego pracownicy. Po upadku PGR-u zespół pałacowo-folwarczny w Wędryni należał do Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Z książki „Parki podworskie w województwie opolskim” wynika, że w 1998 r. pałac w dalszym ciągu wykorzystywano jako budynek wielorodzinny. Prawdopodobnie kilka lat później miał miejsce pożar, który zniszczył wnętrza budynku. Możliwe, że w pracy tej wystąpiła nieścisłość i pożar miał miejsce wcześniej. Obecnie pałac ma prywatnego właściciela. Teren wokół nie został ogrodzony, budynku nie zabezpieczono przed wejściem, brak jakichkolwiek informacji o sytuacji własnościowej. Pałac otacza park krajobrazowy z XIX w. W parku dominują drzewa liściaste: dęby szypułkowe, klony, lipy, jesiony, buki oraz robinie. Występują również drzewa iglaste: sosny, żywotniki i świerki. Trzy dęby szypułkowe o obwodach około 600 cm kwalifikują się do objęcia ochroną prawną. W parku zachował się niewielki cmentarz rodziny von Reiswitz. Na zachód od parku znajdują się zabudowania byłego PGR-u.
Pałac na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/805989,foto.html?idEntity=540220 (dostęp: 8.02.2019r.)
Rezydencja w latach 30. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/7334294,foto.html?idEntity=540220 (dostęp: 8.02.2019r.)
Stan pałacu w lipcu 2009 roku
Pałac
Rezydencja z 1860 r. zbudowana w stylu klasycystycznym, przebudowana pod koniec XIX w. w stylu neogotyckim. Przebudowa objęła przede wszystkim detal, nie zmieniono symetrycznej bryły budynku, nie dostawiono do niej również tak charakterystycznej dla neogotyku wieży. Pałac murowany z cegły, potynkowany, podpiwniczony, wzniesiony na planie zbliżonym do litery „C”, składa się z trzech skrzydeł, skrzydło centralne dwukondygnacjowe, nakryte dachem siodłowym z wystawkami, skrzydła boczne trzykondygnacjowe, z dachami czterospadowymi. Fasada (elewacja zachodnia) dziewięcioosiowa, z centralnie umieszczonym głównym wejściem, poprzedzonym schodami. Na osi elewacji ogrodowej dwukondygnacjowa przeszklona weranda. Elewacje zachowały ślady dawnych podziałów: boniowanie pasowe pierwszego i drugiego piętra, ostrołukowe otwory okienne w drugiej kondygnacji, wydatny gzyms między pierwszą a drugą kondygnacją i neogotycki gzyms wieńczący. Nad głównym wejściem kartusz herbowy. Układ wnętrz przebudowany. Wnętrza zniszczone przez pożar i późniejszą odbudowę.
W czasie pobytu w Wędryni warto zobaczyć także pochodzący z 1791 r. drewniany kościół filialny p.w. św. Jana Chrzciciela. Świątynia w konstrukcji zrębowej, z zamkniętym trójbocznie prezbiterium i nowszą, pochodzącą z 1818 r. wieżą w konstrukcji słupowej. Wewnątrz wystrój i wyposażenie z XVIII w.
Park, pałac z zewnątrz i wewnątrz. Zdjęcia z sierpnia 2014 roku. Stan rezydencji w ciągu 5 lat nie uległ poważniejszej zmianie. Nie podjęto remontu nie zabezpieczono pałacu przed wejściem osób postronnych. Zaniedbany i opuszczony zabytek powoli niszczeje.
Zabytki w Wędryni
Do rejestru zabytków sztuki w Wędryni wpisano: zespół pałacowy (pałac, dom rządcy, wozownię, park, cmentarz rodowy), nr rej.: A-12/2002 z 16.12.2002 r. oraz kościół p.w. św. Jana Chrzciciela, nr rej.: 87/54 z 17.02.1954 r.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Wędryni można dojechać komunikacją publiczną chociaż nie jest to łatwe. W miejscowości zatrzymują się pojedyncze autobusy PKS z Kluczborka, Opola, Pajęczna i Wielunia. Nieco częściej, sześć razy w dni robocze, kursują autobusy z Olesna do Wędryni. Do Olesna można dojechać pociągiem z Katowic lub Tarnowskich Gór. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, następnie DK 11 w kierunku Poznania. W Oleśnie należy skręcić z tej trasy w DK 494 w stronę Bierdzan. Droga prowadzi przez środek Wędryni, pałac znajduje się na lewo od niej. Odległość: w jedną stronę nieco ponad 90 km. Na miejscu samochód najlepiej zostawić na parkingu przy kościele, w niewielkiej odległości od dawnej rezydencji.
Damian Dąbrowski
Kwiecień 2010 r., aktualizacja tekstu i zdjęć sierpień 2014r.