Powiat dzierżoniowski, dzielnica miasta Niemcza
(nazwa niemiecka: Woislowitz, Kreis Nimptsch, w latach 1936-1945 Eibendorf, Kreis Reichenbach)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana w 1371 roku jako Weislicz. W 1830 roku właścicielem majątku w Wojsławicach był Emil von Aulock. W tej niewielkiej osadzie wzmiankowano 9 domostw, pałac z folwarkiem, 79 mieszkańców, w tym jednego katolika, młyn i wiatrak. Mieszkańcy Wojsławic podlegali pod parafie w pobliskiej Niemczy. W 1842 roku posiadłość za 28 700 talarów reńskich nabył porucznik Rudolph Friedrich baron von Canitz und Dallwitz. W 1845 roku w Wojsławicach znajdowało się 11 domów, pałac, folwark, młyn wodny, cegielnia, wiatrak. Na folwarku hodowano m.in. 560 owiec merynosów. Wioska liczyła 105 ewangelickich mieszkańców. Rudolph Friedrich baron von Canitz und Dallwitz jako właściciel majątku w Wojsławicach wzmiankowany był w księgach adresowych do 1858 roku. Przed 1861 rokiem posiadłość przeszła w ręce Oswalda barona von Hohberg. Według źródeł z lat 1866-1876 majątek w Wojsławicach należał do Franza Grötznera. W 1880 roku włości nabył Friedrich (Fritz) von Oheimb (ur.1850r., zm.1928r.). W 1881 roku Fritz von Oheimb przybył do Wojsławic wraz z niedawno poślubioną Berthą z domu Vorländer (ur.1861r., zm.1949r.). W 1886 roku należący do nich majątek liczył 138ha, w tym 112ha pól uprawnych, 7ha łąk, 13ha lasów, 1ha stawów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku hodowano 15 koni, 83 sztuki bydła rogatego, w tym 32 krowy oraz 16 świń. W gospodarstwie działała cegielnia. Fritz von Oheimb interesował się naukami przyrodniczymi, geografią i literaturą. Ukończył Akademię Rolniczą w Hohenheim, a następnie studia na Uniwersytecie w Lipsku. Współpracował z czasopismami popularnonaukowymi, był autorem przynajmniej kilkudziesięciu artykułów o tematyce przyrodniczej. W parku w Wojsławicach właściciel majątku stworzył wyjątkową kolekcję roślin, spośród których chyba najbardziej znane były różaneczniki. W 1921 roku obowiązki prowadzenie majątku przejął Arno von Oheimb (ur.1882r., zm.1958r.), najstarszy syn Fritza i Berthy von Oheimb. Według książki adresowej z 1926 roku właścicielem posiadłości był Arno von Oheimb. Co ciekawe pełnił on funkcje radcy górniczego i dyrektora w Świętochłowicach w II Rzeczpospolitej (in Schwientochlowitz, Polen), a folwarkiem w Wojsławicach opiekował się w jego imieniu generalny pełnomocnik inspektor Ernst Rosenblatt. Dobra rycerskie Wojsławice liczyły w tym czasie 148,2ha, w tym 120,8ha pól uprawnych, 5,4ha łąk, 0,8ha pastwisk, 0,5ha stawów, 7,7ha lasu, 6ha parku i ogrodu, 7ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Wśród wzmiankowanej działalności gospodarczej podano m.in. hodowlę rododendronów. W 1930 roku Arno von Oheimb w dalszym ciągu mieszkał na Górnym Śląsku, a generalnym pełnomocnikiem pozostawał inspektor Ernst Rosenblatt. W 1937 roku majątek liczył 143,25ha, w tym 99ha pól uprawnych, 3,25ha łąk, 18ha pastwisk, 0,5ha stawów, 13,5ha lasów, 2,5ha ogrodu, 2,5ha łoziny, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W imieniu właściciela Arno von Oheimba folwarkiem zarządzał inspektor Pyka. Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłość przejęło państwo polskie. W 1946 roku rodzina von Oheimb została wysiedlona. Folwark wraz z gruntami znalazł się w gestii Państwowych Nieruchomości Ziemskich, przekształconych w 1949 roku w Państwowe Gospodarstwa Rolne. Do opieki nad obszernym parkiem przeznaczono w 1948 roku jednego ogrodnika. Mimo starań Pana Czesława Terleckiego park był bardzo zaniedbany. Dopiero w 1950 roku zinwentaryzowano kolekcję roślin oraz oczyszczono park z posuszu i chwastów. W kolejnych latach park pozostający w gestii miejscowego Państwowego Gospodarstwa Rolnego ponownie został zaniedbany i zarośnięty chwastami. W 1958 roku został przejęty od gospodarstwa przez Miejską Radę Narodową w Niemczy. Władze lokalne otrzymały dotację od Wojewódzkiej Rady Narodowej i uporządkowały park, który w 1962 roku został udostępniony dla zwiedzających. Utrzymanie ogrodu okazało się jednak zbyt dużym obciążeniem dla budżetu Niemczy i w 1979 roku został on przekazany Dzierżoniowskiemu Kombinatowi Hodowli Zwierząt Zarodowych. Lata osiemdziesiąte to trudny okres w historii parku. Zaniedbano rośliny i stawy, część okazów zniknęła w niejasnych okolicznościach. W 1987 roku postawiono Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej i podległe mu jednostki w stan likwidacji. W tej sytuacji naczelnik Niemczy przekazał arboretum Uniwersytetowi Wrocławskiemu. Rok później park stał się pierwszą filią Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Obecnie arboretum w dalszym ciągu pozostaje pod opieką wrocławskiej uczelni. Szczegółowe informacje na temat zwiedzania obiektu można znaleźć na oficjalnej stronie:
http://arboretumwojslawice.pl/
Dwór
Rezydencję w Wojsławicach wzmiankowano w 1830 i 1845 roku. Dwór przebudowała rodzina von Oheimb na przełomie XIX i XX wieku. Siedziba szlachecka w Wojsławicach w dobrym stanie przetrwała drugą wojnę światową. Świadczą o tym: fotografia z 1951 roku i szkice wykonane na podstawie planów z 1953 roku. W kolejnych latach budynek zarządzany przez miejscowe Państwowe Gospodarstwo Rolne został zdewastowany. Dwór ostatecznie rozebrano w latach sześćdziesiątych XX wieku. Park w porę odebrany Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu miał zdecydowanie więcej szczęścia. Do dziś przetrwały również zabudowania gospodarcze dawnego folwarku. Odnowione, a częściowo wręcz odbudowane w ostatnich latach, obecnie zarządzane są przez Arboretum w Wojsławicach. Budynki pełnią funkcje administracyjne, wystawowe oraz noclegowo-restauracyjne.
Na podstawie zachowanych fotografii i planów możemy opisać wygląd nieistniejącej rezydencji. Dwór był budynkiem murowanym z kamienia i cegły, potynkowanym, dwuskrzydłowym, założonym na planie litery „L”, nakrytym dachami czterospadowymi. Jedno ze skrzydeł było parterowe, założone na rzucie prostokąta, z piętrowym ryzalitem w elewacji północno-zachodniej. Główne wejście umieszczono w elewacji południowo-wschodniej. Fasada nie posiadała regularnego układu otworów okiennych. Na styku dwóch skrzydeł znajdował się niewielki łącznik z podcieniem podtrzymującym taras. Drugie skrzydło założone na rzucie zbliżonym do kwadratu, było podpiwniczone, dwukondygnacyjne. W elewacji północno-zachodniej posiadało trzyboczny parterowy ryzalit. Narożniki budynku akcentowało boniowanie. Wyższe ze skrzydeł posiadało bogatszą dekorację architektoniczną: gzyms między kondygnacjami, okna na piętrze ozdobione gzymsami oraz podokiennikami.
Fotografię dworu można znaleźć na portalu: http://dolny-slask.org.pl
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/5247025,foto.html (dostęp: 31.05.2015r.)
Rysunki i fotografie rezydencji dostępne są również na wystawach na terenie Arboretum w Wojsławicach.
Zabytki w Niemczy Wojsławicach
Do rejestru zabytków w Niemczy Wojsławicach wpisano park (arboretum), 1881 r. (nr rej.: A/4593/WŁ960 z 1.07.1983r.) oraz drewniany dom przeniesiony z Bielic (gmina Stronie Śląskie) z końca XVIII w. (nr rej.: A/4594/2095 z 6.04.1974r.). Zabudowania pofolwarczne nie zostały wpisane do rejestru ani nawet do ewidencji zabytków.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Wojsławic nie jest możliwy. Można natomiast dojechać do Niemczy zarówno autobusami PKS jak i busami prywatnego przewoźnika (P.W. Beskid) kursującymi m.in. z Wrocławia. Z centrum Niemczy do arboretum w Wojsławicach trzeba przejść na piechotę około 2,5km. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina. Miasto najlepiej opuścić DK39 w stronę Łagiewnik i w Mikoszowie skręcić z tej ostatniej trasy w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Wojsławic przez Karszów, Prusy, Maleszów, Piotrkówek. Arboretum znajduje się na południe od głównej drogi. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 170km, z Wrocławia około 55km. Na miejscu jest duży parking, na którym można zostawić samochód.
Damian Dąbrowski,
Maj 2015 r.
