Powiat dzierżoniowski, gmina Dzierżoniów
(nazwa niemiecka: Pfaffendorf, Kreis Reichenbach)
Rys historyczny i stan obecny:
W 1830 roku Książnica składała się z czterech części. Pierwsza należała do rodziny von Dresky. Wzmiankowano w niej pański dom z dużym ogrodem owocowym, dwa folwarki, cegielnię, 42 domy, 326 mieszkańców, w tym 82 katolików. Druga i trzecia część wchodziły w skład domeny królewskiej i dóbr hrabiego von Golz. W sumie liczyły 28 domostw i 144 mieszkańców, w tym 63 katolików. Właścicielem czwartego działu był proboszcz z pobliskiego Kiełczyna (Költschen). W opisie tej części Książnicy wymieniono 41 domów, 250 mieszkańców, w tym 143 wyznania katolickiego. W 1845 roku właścicielem dworu i działu rodu von Dresky był porucznik von Bärensprung. Posiadacze pozostałych części Książnicy nie ulegli zmianie. W księdze adresowej z 1856 roku wymieniono w Książnicy jedynie majątek należący do aptekarza Volkmera. W kolejnych źródłach z lat 1858-1876 wzmiankowano w miejscowości starszego ziemskiego barona von Feilitscha. W 1886 roku właścicielem dóbr rycerskich Książnica był Oswald Alexander baron von Feilitzsch, starszy ziemski i deputowany obwodowy (Landesältester und Kreis-deputirter). Włości liczyły 186ha, w tym 160ha pól uprawnych, 13ha łąk, 2ha pastwisk, 8ha lasów, 3ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku hodowano 19 koni, 82 sztuki bydła rogatego, w tym 33 krowy, 600 owiec, 43 świnie. Baron Oswald Alexander von Feilitzsch zmarł pomiędzy 1894 a 1902 rokiem. W 1902 roku właścicielem dóbr w Książnicy był już Hans baron von Feilitzsch. Trzy lata później należący do niego majątek liczył 250ha, w tym 208ha pól uprawnych, 17ha łąk, 5ha pastwisk, 9ha lasów, 11ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1917 roku właścicielem posiadłości był dr Alfred Methner. W 1926 roku włości w dalszym ciągu pozostawały w rękach dr Alfreda Methnera, ich powierzchnia wynosiła 242,5ha: 182,5ha pól uprawnych, 15ha łąk, 8,8ha pastwisk, 0,2ha stawów, 17,5ha lasów, 5ha upraw lucerny, 3,8ha parku, 3,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1930 roku dobra rycerskie w Książnicy liczące 242,5ha należały do Pani Hedwig Otto i Walthera Plümecke. Sytuacja własnościowa nie uległa zmianie w kolejnych latach. W 1937 roku 2/3 majątku pozostawało w rekach Pani Hedwig Otto, a 1/3 posiadał Walther Plümecke. Po drugiej wojnie światowej grunty wraz z dworem przejęło państwo polskie. Ziemie przekazano osiedlonym w Książnicy rolnikom, a rezydencja stała się siedzibą filii Zakładu Usług Mechanicznych Spółdzielni Kółek Rolniczych w Uciechowie. Budynek wykorzystywano w celach administracyjnych i mieszkalnych. W 1977 roku przeprowadzono remont bieżący i zabezpieczający. Ostatni większy remont dworu miał miejsce w 1993 roku. Obiekt w dalszym ciągu pełni funkcję wielorodzinnego budynku mieszkalnego. Część pomieszczeń nie jest użytkowana, uszkodzone są fragmenty połaci dachowych i rynien. Brak środków na przeprowadzenie generalnego remontu dworu i jednoczesny brak zainteresowania losami zabytku ze strony służb konserwatorskich i władz samorządowych źle wróży losom rezydencji w Książnicy. Mieszkańcy budynku to głównie osoby starsze, które żyją w nim od lat i nie wyprowadziły się ponieważ nie mają dokąd. Jeśli ktoś ma możliwość udzielenia pomocy zarówno zabytkowi jak i jego lokatorom warto by nawiązał z nimi kontakt.
Dwór
Rezydencja została wzniesiona w latach dwudziestych XVIII wieku. Dwór przebudowano w drugiej połowie XIX wieku na zlecenie barona von Feilitzscha. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, zbudowany na planie wydłużonego prostokąta, z niewielkim skrzydłem bocznym, dwukondygnacyjny, nakryty czterospadowym dachem mansardowym. Fasada (elewacja północna) siedmioosiowa, z asymetrycznie umieszczonym głównym wejściem, ozdobionym skromnym kamiennym portalem. Elewacja ogrodowa (południowa) jedenastoosiowa, z portalem analogicznym do znajdującego się w fasadzie. Elewacje w znacznym stopniu uproszczone, zachowały wydatny gzyms wieńczący i ślady boniowanych lizen oraz wykonanych w tynku prostych opasek wokół otworów okiennych. Układ wnętrz dwutraktowy, z obszerną przelotową sienią na osi.
Od południa i zachodu do dworu przylegają pozostałości parku i ogrodu. Na północ od rezydencji rozciąga się dziedziniec gospodarczy, wokół niego wznoszą się zabudowania pofolwarczne. Część z nich w dalszym ciągu jest użytkowana, inne popadły już w ruinę.
Zabytki w Książnicy
Do rejestru zabytków w Książnicy wpisano zespół dworski, XVIII w.: dwór (nr rej.: A/4241/768 z 30.09.1960r.), park (otoczenie) – nr rej.: A/4240/833/WŁ z 18.09.1981r. Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się m.in. stajnia i brama w zespole dworskim.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Książnicy nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik. W Łagiewnikach należy skierować się na trasę nr 384 (ul. Jedności Narodowej), z której w miejscowości Mniowie trzeba skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Książnicy przez Janczowice, Jaźwinę i Kiełczyn. Zespół dworski znajduje się w centrum wioski, na północ od głównej drogi. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 190km, z Wrocławia nieco ponad 50km. Na miejscu nie ma dobrego miejsca do pozostawienia samochodu, najlepiej zaparkować go przy głównej drodze.
Damian Dąbrowski,
Maj 2015 r.
