Powiat dzierżoniowski, gmina Dzierżoniów
(nazwa niemiecka: Költschen, Kreis Reichenbach)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana w 1239 roku jako Colcim. W źródle z 1364 roku wymieniona pod nazwą Kelczchin. Być może w średniowieczu na jednym ze wzgórz otaczających Kiełczyn znajdował się zamek. W 1392 roku właścicielami osady byli członkowie rodu Sachenkirche. W połowie XVII wieku Kiełczyn należał do rodziny von Hund, m.in. w 1665 roku zmarła i została pochowana w miejscowej świątyni Anna Maria Hund. Następnie w 1740 roku w wiosce wzmiankowano starostę von Schindla. W rękach jego potomków majątek pozostał w kolejnych dekadach. Od 1779 roku Kiełczyn posiadali przedstawiciele rodu von Witten. W 1830 roku właścicielem majątku był kupiec Scharff. W Kiełczynie wzmiankowano 44 domy, pałac, dwa folwarki, kościół katolicki, gorzelnię, młyn, 363 mieszkańców, w tym 156 ewangelików. W 1845 roku dobra rycerskie pozostawały w rękach rodziny Scharff. Według opisu miejscowości znajdował się w niej pałac, dwa folwarki, 53 domy, katolicki kościół parafialny, młyn, gorzelnia i browar. Kiełczyn liczył 432 mieszkańców, w tym 210 ewangelików. Na folwarkach hodowano m.in. 900 sztuk owiec merynosów. W 1856 roku włości w Kiełczynie posiadał już Pan Jänsch. Około 1858 roku majątek nabył Karl von Löbbecke. Według księgi adresowej z 1886 roku dobra rycerskie w Kiełczynie w dalszym ciągu pozostawały pod rządami Karla von Löbbecke. Posiadłość liczyła 312ha, w tym 197ha pól uprawnych, 10ha łąk, 97ha lasów, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku hodowano 33 konie, 100 sztuk bydła rogatego, w tym 78 krów. Przed 1894 rokiem majątek otrzymał w spadku Hugo von Löbbecke (zm.1901r.) z Żelazna (Nieder Eisersdorf) koło Kłodzka. Po śmierci Hugona von Löbbecke włości w Żelaznie i Kiełczynie odziedziczył Siegfried von Löbbecke. W 1905 roku dobra liczyły 386ha, w tym 197ha pól uprawnych, 10ha łąk, 171ha lasów, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Zajmował się nimi generalny pełnomocnik nadinspektor Lange. Siegfried von Löbbecke utworzył majorat Żelazno (Majoratsherrschaft Eisersdorf), obejmujący w powiecie dzierżoniowskim majątki w Jędrzejowicach (Endersdorf), Kiełczyn i Tuszyn (Hennersdorf) o powierzchni łącznej 609ha. Pozostał jego właścicielem przynajmniej do 1930 roku. W 1930 roku dobra w Kiełczynie dzierżawił Fritz Günther von Tschirschky und Bögendorff in Költschen (zamieszkały w pałacu w Kiełczynie). Posiadłość liczyła 389ha, w tym 198ha pól uprawnych, 10ha łąk, 170ha lasów, 4ha ogrodu, 7ha dróg i podwórzy gospodarczych. Zatrudniano inspektora i leśniczego. Działała mleczarnia dzierżawiona przez firmę z Dzierżoniowa. W 1937 roku dobra rycerskie Kiełczyn z majątkiem Tuszyn (Lehngut Hennersdorf) należały do Pani Marii Elizabeth von Tschirschky und Bögendorff, z domu von Löbbecke. Generalnym pełnomocnikiem był Mortimer von Tschirschky z Kobylej Głowy w powiecie ząbkowickim (in Kobelau, Kreis Frankenstein). Folwarkiem kierował inspektor Blanke. Powierzchnia włości wynosiła 265,4ha, w tym 215ha pól uprawnych, 7,5ha łąk, 15ha pastwisk, 1ha stawów, 4ha lasów, 1ha parku, 3ha ogrodu, 19ha dróg, podwórzy i innych użytków. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek przejęło państwo polskie. Pałac został wyremontowany w 1975 roku. Dwa lata później w budynku wzmiankowano klub młodzieżowy, klub „Ruchu” i bibliotekę. Zapewne część pomieszczeń pełniła funkcje mieszkalne. Kolejny remont zabytku miał miejsce w 1993 roku. Obecnie część budynku jest zamieszkała, niektóre pomieszczenia nie są użytkowane. Mieszkańców zabytku nie stać na profesjonalny remont. Niestety nie mogą oni liczyć ani na wsparcie samorządu, ani służb konserwatorskich. Przyszłość pałacu w Kiełczynie jest bardzo niepewna. Możliwe, że jak to już miało miejsce w wielu podobnych przypadkach za kilka lat mieszkańcy zostaną wykwaterowani do innych lokali, a budynek popadnie w ruinę.
Pałac
Początki rezydencji sięgają połowy XVII wieku kiedy to wioska należała do rodu von Hund. Około 1730 roku pałac został przebudowany. Kolejne przekształcenia miały miejsce na zlecenie Karla von Löbbecke w latach 1860-1870. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, trzykondygnacyjny, nakryty łamanym dachem czterospadowym. Fasada (elewacja wschodnia) dziesięcioosiowa, z przebudowanym, pierwotnie zapewne centralnym głównym wejściem. Główne wejście przypuszczalnie poprzedzał podcień podtrzymujący balkon. Druga dłuższa elewacja (zachodnia) oryginalnie również dziesięcioosiowa, obecnie z większością okien zamurowanych. Elewacje w znacznym stopniu uproszczone, zachowały wydatny gzyms wieńczący, proste opaski wykonane w tynku wokół niektórych okien, a także część gzymsów nadokiennych. Co interesujące obecnie rozpadające gzymsy nadokienne pokazują swoją konstrukcję. Zostały wykonane z drewna i obłożone tynkiem. Układ wnętrz dwutraktowy, z centralną obszerną sienią, w przedłużeniu której klatka schodowa, doświetlona przez okna w elewacji zachodniej.
Na północ od rezydencji pozostałości zaniedbanego i zdewastowanego parku, z ośmiobocznym pawilonem, włączonym w ciąg nowszych zabudowań. Od wschodu do pałacu przylega dawny dziedziniec gospodarczy, który w drugiej połowie XX wieku zatracił swój oryginalny charakter. Do dziś przetrwała jedynie część otaczających go zabudowań gospodarczych.
Zabytki w Kiełczynie
Do rejestru zabytków w Kiełczynie wpisano kościół p.w. Narodzenia NMP, XIV/XV w. (nr rej.: A/1710/802 z 1.12.1960r.); plebanię (nr 44) z XVII w. (nr rej.: A/1711/987/WŁ z 22.02.1984r.); zespół pałacowy: pałac, XVII/XVIII w. (nr rej.: A/4244/767 z 30.09.1960r.), park z poł. XIX w. (nr rej.: A/4243/834/WŁ z 18.09.1981r.), altanę ośmioboczną w parku, XIX w. (nr rej.: j. w.). Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się m.in. obora i stodoła w zespole pałacowym.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Kiełczyna nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik. W Łagiewnikach należy skierować się na trasę nr 384 (ul. Jedności Narodowej), z której w miejscowości Mniowie trzeba skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Kiełczyna przez Janczowice, Jaźwinę. Zespół pałacowy znajduje się w południowej części wioski, na wschód od drogi do Dzierżoniowa. Odległość: w jedną stronę z Gliwic niecałe 190km, z Wrocławia nieco ponad 50km. Samochód można zaparkować na niewielkim placu w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu.
Damian Dąbrowski,
Maj 2015 r.
