Powiat górowski, gmina Góra
(nazwa niemiecka Gross und Klein Kloden, Kreis Guhrau)
Zabytki w Kłodzie Górowskiej
Do rejestru zabytków w Kłodzie Górowskiej został wpisany zespół pałacowy Kłoda Mała (nr rej.: A/3613/1047/A z 30.03.1988r.). Wpis obejmuje: pałac, dwa domy mieszkalne, oborę, budynek gospodarczy, park pałacowy, kaplicę grobową i otaczający ją cmentarz. Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono zespół dworsko-folwarczny Kłoda Wielka: dwór, oficyna (nr 17), dom mieszkalny – dwojak (nr 21), obora.
Kłodę Górowską wzmiankowano w 1310 roku pod nazwą Cloda.
Dawna Kłoda Mała (Klein Kloden)
W 1664 roku dobra należały do Christiana von Lucka. W 1791 roku w miejscowości znajdował się pański pałac, folwark, gospodarstwa 3 wolnych zagrodników, 6 zagrodników omłockowych, wiatrak, 3 inne domostwa. W opisie wsi wymieniono 15 domów i 104 mieszkańców. W tym czasie właścicielem majątku był Schrot. Od 1820 roku majątek należał do Johanna Karla Josepha von Schönitz (ur.1795r., zm.1864r.). W tym czasie w Kłodzie Małej wzmiankowano 22 domy, folwark we wsi, 129 mieszkańców, w tym 2 katolików, gorzelnię, młyn wodny, wiatrak, bielarnię. W skład osady wchodził również folwark Gurkelitze. W opisie miejscowości z 1845 roku podano 22 domy, folwark, 148 mieszkańców, w tym 2 katolików, młyn wodny, wiatrak, piec wapienniczy, bielarnię. Częścią wsi folwark zwany Guckelitze oraz Kuckelitze. Właścicielem dóbr pozostawał Johann Karl von Schönitz. Pełnił on liczne funkcje w lokalne administracji, był deputowanym powiatowym, starszym ziemskim, dyrektorem ziemstwa. W karierze wojskowej doszedł do stopnia majora. Z małżeństwa z Berthą Elise Maximiliane z domu von Frankenberg und Ludwigsdorf (ur.1800r., zm.1862r.) pozostawił córkę Jenny Josephine Elise (ur.1839r., zm.1922r.), która odziedziczyła posiadłość w Kłodzie Małej. W 1864 roku Jenny została żoną Alexandra Eugena von Gossler (ur.1823r., zm.1892r.). W ten sposób włości przeszły na własność rodu von Gossler i w rękach potomków wspomnianej pary pozostały do 1945 roku. Alexander Eugen von Gossler studiował prawo w Berlinie i Heidelbergu. Po ukończeniu studiów pracował jako referent sądowy oraz sędzia. Z czasem zaczął pełnić funkcje w administracji, był radcą i starostą powiatu górowskiego. Należał do frakcji partii konserwatywnej. W służbie wojskowej uzyskał stopień kapitana. W 1863 roku został honorowym kawalerem orderu św. Jana. Z małżeństwa z Jenny doczekał się pięcioro dzieci. Trzech synów – Karla Maxa Eugena Alfreda (ur.1867r., zm.1946r.), Bernharda (ur.1868r.) i Maxa (ur.1875r.) – i dwóch córek: Elisabeth Berte Klare Jenny (ur.1865r.) i Jenny (ur.1880r.). Po śmierci męża w 1892 roku właścicielką majątku w Kłodzie Małej pozostała wdowa Jenny von Gossler z domu von Schönitz. Dobra liczyły 285ha, w tym 215ha pól uprawnych, 15ha łąk, 41ha lasów, 2ha pastwisk, 12ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/549917,Kloda_Gorowska,Palac_Kloda_Gorowska.html (dostęp: 25.02.2023r.)
Alfred, najstarszy syn Karla Maxa Eugena Alfreda von Gossler podobnie jak ojciec studiował prawo w Heidelbergu i Berlinie. Pełnił funkcje aplikanta i asesora sądowe. Z czasem zaczął działać w administracji. W latach 1901-1908 był starostą powiatu brzeskiego. Z ramienia partii konserwatywnej został wybrany do Pruskiej Izby Reprezentantów. W czasie I wojny światowej służył zarówno na froncie zachodnim jak i wschodnim. Był kapitanem kawalerii. Przed 1909 rokiem został właścicielem majątku Szedziec, a posiadłość w Kłodzie Małej dzierżawił od matki. W 1912 roku dobra te miały powierzchnię 321,35ha, w tym 232ha pól uprawnych, 18,5ha łąk, 50ha lasów, 1,25ha wód, 8ha ogrodu, 2ha pastwisk, 9ha dróg i grobli, 2,6ha podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po śmierci matki w 1922 roku Alfred von Gossler był właścicielem obydwu posiadłości. W jego rękach pozostały do końca drugiej wojny światowej. W 1937 roku funkcję generalnego pełnomocnika pełnił były asesor dr Joachim von Gossler z Kłody Małej. Dobra rycerskie z folwarkiem Kuklice liczyły 291,3ha, w tym 190,6ha pól uprawnych, 15,5ha łąk, 6,6ha pastwisk, 56,2ha lasu, 1,25ha wody, 7,5ha parku, 2ha ogrodu, 12ha dróg, rowów, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli czerwonego bydła fryzyjskiego (książka rodowa) i tuczu świń. Z zawartego w 1895 roku w Berlinie małżeństwa z Elisabeth (Ilse) Felicitas Anne Henriette Mauve zwaną von Schmidt (ur.1871r., zm.1951r.) Alfred von Gossler miał m.in. córkę Dorothe Sybille (ur.1906r., zm.2001r.). Jej synem jest znany niemiecki pianista i dyrygent Justus Frantz (ur.1944r.).
Pałac w 2021 roku
Pałac z XVII wieku, dwukrotnie przebudowany dla rodu von Gossler, w 1870 i 1889 roku. Budynek murowany z kamienia i cegły, założony na planie wydłużonego prostokąta, podpiwniczony, o bryle rozczłonkowanej, urozmaiconej licznymi ryzalitami oraz wieżą. Pałac trzykondygnacyjny, nakryty dachem cztero- i dwuspadowym. Ryzality zwieńczone szczytami schodkowymi, część z nich z krenelażem. Elewacje o wydatnych podziałach poziomych, z gzymsem kordonowym między kondygnacjami i wydatnym gzymsem wieńczącym zaakcentowanym fryzem arkadowym. Okna w ozdobnych opaskach, część z nich zamknięta łukiem ostrym. Główne wejście w jednym z ryzalitów elewacji południowej, poprzedzone gankiem filarowym podtrzymującym taras. Do wejścia prowadzi kamienny most przerzucony nad fosą. Na balustradzie mostu dwie tarcze herbowe z napisami „Alfred von Gossler 1929” i „Ilse von Gossler z domu von Mauve”. W elewacji wschodniej prostokątna, pięciokondygnacyjna wieża, będąca dominantą rezydencji. Wieżę nakrywa dach czterospadowy z dekoracyjnymi sterczynami z żelaza. Układ wnętrz trzytraktowy, z sienią przelotową w przedłużeniu której dwubiegowa klatka schodowa. Pomieszczenia w układzie amfiladowym. W wieży mieści się druga klatka schodowa. Sale nakryte stropami drewnianymi z podsufitką, w kilku z nich widoczne belki stropowe, malowane, z ornamentem roślinnym. W dużej Sali z dwoma wykuszami strop z sufitem z dekoracją fasetową. Dekoracje w formie liści, kartuszy, arabeski. W części pomieszczeń parkiet taflowy, schody, podesty, półpodesty, balustrada tralkowa drewniane.
Wnętrza pałacu
Po drugiej wojnie światowej na bazie majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W 1977 roku przedsiębiorstwo PGR Zaborowice miało siedzibę w pałacu w Kłodzie Górowskiej. W latach 1979-1983 przeprowadzono remont generalny budynku. Następnie zakład wchodził w skład Kombinatu Rolnego Góra. Po likwidacji PGR-u w latach 90. XX wieku własność Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. W pierwszych latach obecnego stulecia opuszczony, jednak zabezpieczony przed wejściem i w dobrym stanie technicznym. Następnie oddany w dzierżawę. Zabytek pozostaje nieużytkowany.
Park i folwark
Dawna Kłoda Wielka (Gross Kloden)
W 1791 roku w miejscowości znajdował się pański pałac, folwark, gospodarstwa 3 wolnych zagrodników, 10 zagrodników omłockowych, 2 chałupników, wiatrak, 4 inne domostwa. W sumie Kłoda Wielka liczyła 22 domy i 127 mieszkańców. Właścicielem majątku był von Borrwitz. W 1830 roku posiadłość należała do pułkownika Thiele. W miejscowości wzmiankowano 24 domy, folwark, 134 mieszkańców, w tym 3 katolików, wiatrak. W 1845 roku właścicielem dóbr był komisarz dystryktu policyjnego Pucher. W opisie Kłody Wielkiej wymieniono 24 domy, folwark, 174 mieszkańców, w tym 19 katolików, wiatrak, 3 rzemieślników. W kolejnych latach dobra często przechodziły z rąk do rąk. Jako ich właścicieli wzmiankowano von Massowa, następnie w 1856 roku jego spadkobierców, po nich Senftlebena. W 1858 roku posiadłość nabył referendarz Eugen von Lucke (ur.1829r., zm.1908r.). Pozostała ona własnością jego rodziny do końca drugiej wojny światowej. W 1894 roku majątek liczył 316ha, w tym 225ha pól uprawnych, 27ha łąk, 49ha lasów, 15ha stawów, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Eugen von Lucke pracował w sądownictwie, a następnie w administracji. Pełnił funkcje referendarza, starszego ziemskiego, deputowanego powiatowego. W 1863 roku w Górze ożenił się z Marie Rothe (ur.1834r., zm.1911r.). Z małżeństwa na świat przyszedł syn Walter von Lucke (ur.1866r., zm.1927r.), który w 1908 roku odziedziczył majątek w Kłodzie Wielkiej. W 1912 roku posiadłość miała powierzchnię 312ha, w tym 228ha pól uprawnych, 25ha łąk, 47ha lasów, 4ha parku i ogrodu, 1ha wód, 3ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1900 roku Walter von Lucke ożenił się z Franziską von Thaer (ur.1879r., zm.1975r.) z Pawonkowa. Para doczekała się trzech synów: Albrechta (ur.1901r., zm.1991r.), Hubertusa (ur.1903r., zm.1945r.) i Joachima (ur.1906r., zm.1980r.). Walter von Lucke pełnił funkcje starszego ziemskiego i referendarza. Po jego śmierci w 1927 roku majątek w spadku otrzymała wdowa Franziska von Lucke, z domu von Thaer. Jako właścicielkę wymieniano ją w kolejnych dokumentach do 1937 roku. W przededniu drugiej wojny światowej włości liczyły 297ha, w tym 219ha pól uprawnych, 18ha łąk, 3ha pastwisk, 47ha lasów, 5ha parku i ogrodu, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił najstarszy syn dr Albrecht von Lucke. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli czarnego bydła nizinnego oraz uprawie buraków cukrowych i ziemniaków.
Dwór w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/759843,foto.html?idEntity=3623185 (dostęp: 25.02.2023r.)
Dwór z końca XVIII wieku. Wzniesiony na planie prostokąta, z ryzalitem od strony północno-wschodniej i wydatną przybudówką od północnego-zachodu. Budynek wysoko podpiwniczony, na sklepionych piwnicach, parterowy, z użytkowym poddaszem, nakrytym dachem mansardowym z powiekami nad korpusem oraz dachami dwuspadowymi. Na osi fasady główne wejście poprzedzone gankiem i schodami. Wejście umieszczono w piętrowym ryzalicie, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem. Wydatny gzyms wieńczący, część elewacji o podziałach ramowych, niektóre z okien zachowały proste opaski. Układ wnętrz trzytraktowy, z centralną klatką schodową. W pomieszczeniach płaskie stropy z podsufitką. Po 1945 roku posiadłość rozparcelowano. Dwór przeznaczono na budynek mieszkalny dla kilku rodzin. Obecnie zabytek w dalszym ciągu pełni funkcje mieszkalne. Fakt, że budynek ma kilku właścicieli utrudnia przeprowadzenie remontu, a nawet bieżące utrzymanie obiektu.
Kłoda Górowska położone jest około 4 kilometry na wschód od Góry. Z miasta powiatowego dojazd DW324 w kierunku Rawicza. Trasa ta przebiega przez dawną Kłodę Małą. Na północ od niej znajduje się zespół pałacowo-parkowy. Dokładna lokalizacja pałacu:
51.65846096512921, 16.591641359489632
Z kolei dawna Kłoda Wielka położona jest w zachodniej części miejscowości, w pewnym oddaleniu od trasy nr 324. Dokładna lokalizacja dworu:
51.654572589959955, 16.58058979900284
Damian Dąbrowski,
Luty 2023r.
Park i kaplica grobowa