Powiat kłodzki, gmina Kłodzko
(nazwa niemiecka: Poditau, w latach 1937-1945 Neißgrund, Kreis Glatz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki wioski sięgają pierwszej połowy XIV wieku. W 1342 roku wzmiankowano Bernarda de Podythyn, prawdopodobnie członka rodziny von Pannwitz, do której w czternastym stuleciu należało Podtynie. Kolejnymi właścicielami wioski byli m.in. przedstawiciele rodów von Tschetterwang, von Glaubitz, von Eckersdorf. Następnie Podtynie wchodziło w skład dóbr kameralnych. W czasie wojny trzydziestoletniej osada została w znacznym stopniu zniszczona i wyludniona. Po zakończeniu wojny, około połowy XVII wieku cesarz przekazał Podtynie rodzinie von Eckersberg. W drugiej połowie osiemnastego stulecia właścicielem wioski był major von Burschka. W 1788 roku sprzedał majątek w Podtyniu Panu von Gläser auf Scheibe. W tym czasie wioska liczyła 110 mieszkańców. Wzmiankowano w niej folwark oraz 21 gospodarstw zagrodniczych i chałupniczych. W 1830 roku właścicielem dóbr był Wilhelm Bendix. Wioska powoli się rozwijała. Znajdował się w niej dwór, folwark, 29 domów i browar. Podtynie zamieszkiwało 179 osób w tym 5 wyznania ewangelickiego. Katolicy podlegali pod parafię w Kłodzku. W 1840 roku właścicielem majątku został baron Ludwig Feridnand von Falkenhausen, wzmiankowany również w 1845 roku. W tym czasie Podtynie liczyło 163 mieszkańców, w tym 2 ewangelików. Według opisu wioski był w niej dwór, folwark, gorzelnia, dwie piekarnie i inne warsztaty rzemieślnicze. Przed 1856 rokiem właścicielem posiadłości w Podtyniu został Pan Bittner, wymieniany w źródłach do 1861 roku. Od 1861 roku majątek należał do barona Tankmara von Münchhausen. Źródło z 1876 roku podaje, że właścicielami dóbr było rodzeństwo von Münchhausen, a funkcję inspektora zarządzającego folwarkiem pełnił Pan Leuthold. Następnie według księgi adresowej z 1886 roku posiadłość należała do spadkobierców barona von Münchhausen z Szalejowa Dolnego (Nieder-Schwedeldorf). Powierzchnia majątku wynosiła 181ha, w tym 112ha pól uprawnych, 7ha łąk, 10ha pastwisk, 49ha lasów, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 10 koni, 47 sztuk bydła rogatego, w tym 31 krów, 330 owiec. Generalnym pełnomocnikiem do spraw majątku był Pan Gräfing-Schulte. W 1894 roku właścicielem majątku był baron Hilmar von Münchhausen z Szalejowa Dolnego (auf Nieder Schwedeldorf). Powiększył on włości do 331,5ha, w tym 205ha pól uprawnych, 23ha łąk, 95ha lasów, 5ha pastwisk, 3,5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Opiekę nad gospodarstwem sprawował inspektor W. Fahrenbach. Około 1905 roku baron Hilmar von Münchhausen dokupił jeden z folwarków w Ławicy (Vorwerk Labitsch) i odtąd dobra liczyły 458ha: 306ha pól uprawnych, 23ha łąk, 112ha lasów, 11ha stawów, 4ha parku, 2ha ogrodu. Major Hilmar baron von Münchhausen, pełniący funkcję starszego ziemskiego, wzmiankowany był w księgach adresowych do 1937 roku. Być może pozostał właścicielem posiadłości do końca drugiej wojny światowej. W kolejnych dekadach jego rządów powierzchnia majątku zaczęła spadać. W 1917 roku wynosiła 307,5ha, a w 1937 roku już tylko 206ha, w tym 97ha pól uprawnych, 15ha łąk, 20ha pastwisk, 67ha lasów, 1ha parku, 1ha ogrodu, 2ha podwórzy gospodarczych, 3ha dróg. W latach 1917-1937 wzmiankowany był w Podtyniu generalny pełnomocnik dyrektor ziemski Pietrusky. Na folwarku hodowano przede wszystkim bydło wschodniofryzyjskie. Po drugiej wojnie światowej majątek w Podtyniu przejęło państwo polskie. Na terenie folwarku działało Państwowe Gospodarstwo Rolne, a następnie Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej. Po likwidacji ośrodka zabudowania znalazły się pod „opieką” Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Obecnie właścicielem jest Agencja Nieruchomości Rolnych. Część zabudowań od lat nie użytkowana powoli popada w ruinę, niektóre niedawno opuszczone są w lepszym stanie. Przed wejściem na dziedziniec folwarczny umieszczono tablicę „Nieupoważnionym wstęp wzbroniony”. Zabudowania można jednak spokojnie obejść od strony parku, który nie jest ogrodzony. Na terenie zaniedbanego parku brak zresztą jakichkolwiek informacji o jego statusie własnościowym. Prawdopodobnie jednak i on pozostaje w gestii wspomnianej wyżej Agencji.
Dwór
Według rejestru zabytków dom zarządcy w Podtyniu został wzniesiony w 1870 roku. Warto jednak zwrócić uwagę na kilka faktów. Budynek ten składa się z dwóch części. Jednej założonej na rzucie prostokąta, nakrytej dachem naczółkowym i drugiej, o planie zbliżonym do kwadratu, przykrytej dachem dwuspadowym z sygnaturką na kalenicy. Do pierwszej części przylega brama, według rejestru zabytków pochodząca z 1706 roku. Wreszcie przypomnijmy informacje źródłowe: przynajmniej już pod koniec XVIII wieku wzmiankowano folwark, a w latach 1830-1845 pisano o dworze w Podtyniu. Bardzo możliwe, że budynek pełniący po przejęciu majątku przez rodzinę von Münchhausen z Szalejowa Dolnego tylko funkcję domu zarządcy folwarku, powstawał w dwóch fazach. A data 1870 rok nie dotyczy jego powstania, lecz rozbudowy. Dwór murowany, z cegły, potynkowany, dwukondygnacyjny, z poddaszem. Budynek skierowany fasadą (elewacja wschodnia) na dziedziniec gospodarczy. Część dłuższa dworu, symetryczna, być może barokowa, siedmioosiowa, z centralnym głównym wejściem. Część nowsza czteroosiowa, z asymetrycznie usytuowanym wejściem, obok którego w przyziemiu niewielka trzyboczna dobudówka. Nowsza część dworu łączyła się boczną elewacją (północną) z zabudowaniami gospodarczymi, obecnie w znacznym stopniu już zniszczonymi. Elewacje o skromnej dekoracji zachowały gzymsy między kondygnacjami, gzyms wieńczący, proste obramienia wykonane w tynku wokół niektórych otworów okiennych, część nadokienników, boniowane naroża części nowszej. Wśród zabudowań pofolwarcznych poza dworem wyróżnia się jeszcze dawny dom czeladny z pierwszej połowy XIX wieku. Pozostałości placu zabaw na dziedzińcu świadczą, że jeszcze niedawno budynki były zamieszkałe.
Zabytki w Podtyniu
Do rejestru zabytków w Podtyniu wpisano park, założony po 1870r. (25.06.1982r., nr rej.: 903/WŁ), budynki folwarczne, obecnie nr 4: dom zarządcy z 1870r. (31.01.1996r., nr rej.: 1472/WŁ), dom czeladny z 1 poł XIX w. (31.01.1996r., nr rej.: 1473/WŁ), bramę z 1706r. (31.01.1996r., nr rej.: 1474/WŁ). W ewidencji zabytków znalazły się jeszcze obora i stajnia z magazynem w zespole folwarcznym.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Podtynia nie jest możliwy. W pobliskiej Ławicy znajduje się jednak stacja kolejowa na linii Międzylesie – Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 do Kłodzka przez Nysę. W Kłodzku należy kierować się na trasę DK8 (ul. Józefa Piłsudskiego), będącą swego rodzaju północną obwodnicą miasta. Z trasy tej znakowanej również jako E67, trzeba skręcić w prawo w ulicę prowadzącą do Podtynia przez Boguszyn i Ławicę. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 190km. Zespół folwarczny znajduje się we wschodniej części Podtynia, na lewym brzegu Nysy Kłodzkiej. Samochód można zaparkować w bocznej drodze prowadzącej na teren dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Październik 2013 r.
