Powiat kłodzki, gmina Bystrzyca Kłodzka
(nazwa niemiecka: Alt Lomnitz, Kreis Glatz)
Rys historyczny, informacje praktyczne i dojazd:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1316 r., początkowo nazywano ją Łomnicą, dopiero po założeniu w XVI wieku Nowej Łomnicy, do nazwy dodano słowo Stara. W 1316 r. właścicielem dóbr w Starej Łomnicy był Theodoricus von Thenitz. Z 1336 r. pochodzi pierwsza informacja o istnieniu w wiosce sołectwa. Jeszcze w pierwszej połowie XIV w. miejscowość przeszła w ręce von Pannwitzów, znanego rodu rycerskiego. Pannwitzowie wznieśli dwór zwany średnim, który stał się siedzibą jednej z linii rodu. Podczas wojny trzydziestoletniej, w 1625 roku Stara Łomnica wraz zresztą majątków Wilhelma von Pannwitza została skonfiskowana przez cesarza. Część posiadłości, prawdopodobnie dobra Alt Lomnitz Oberhof, została odkupiona przez krewnych Wilhelma von Pannwitza. Przedstawiciele tej rodziny byli właścicielami majątku do 1815 roku. Resztę miejscowości nabył biskup wrocławski, arcyksiążę Karol von Habsburg. Arcyksiążę kilka lat później sprzedał dobra Janowi Arbogastowi von Annaberg z Gorzanowa. Po bezpotomnej śmierci Jana Arbogasta, jego siostra Maria Maksymiliana wniosła w wianie wszystkie rodzinne majątki Janowi Fryderykowi von Herberstein. W 1669 r. Jan Fryderyk (zm. 1669 r.) przekształcił państwo Gorzanów w fideikomis. Po śmierci jego wnuka, Jana Antoniego von Herbersteina w 1729 r. majątek przeszedł w ręce linii rodu z Górnej Austrii. W 1905 r. właścicielem dóbr był Sigmund Reichsgraf zu Herberstein, a w 1921 r. należały one do Maximiliana Reichsgrafa zu Herberstein. Losy majątku Alt Lomnitz Oberhof były inne, z ksiąg adresowych z 1905 i 1921 r. wynika, że ich właścicielem w tym czasie był Josef Beit.
Dwór dolny – adres Stara Łomnica nr 23.
Renesansowy dwór z końca XVI w., przebudowany w stylu barokowym w drugiej połowie XVIII w. Odkąd dobra Alt Lomnitz Niedergut przeszły na własność rodziny von Herberstein zabytek pełnił funkcję siedziby zarządcy majątku. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym. Fasada czteroosiowa, z głównym wejściem ozdobionym barokowym portalem, nad nim drewniany balkon, wzniesiony w czasach późniejszych. Przy elewacjach bocznych i tylnej wydatne kamienne szkarpy. Fasada zachowała ślady barokowych podziałów ramowych i obramowań otworów okiennych. Pozostałe elewacje o zmienionym układzie osi, pozbawione detali architektonicznych.
Dwór średni – adres Stara Łomnica nr 72.
Rodzina von Pannwitz w drugiej połowie XIV bądź na początku XV w. wzniosła murowaną z kamienia łupanego wieżę mieszkalną. Wieża zbudowana na planie prostokąta, pierwotnie czterokondygnacjowa, obecnie posiada pięć kondygnacji. Wieżę otaczał zapewne mur obronny i fosa, śladem po której jest niewielki staw. Rezydencję powiększono o dodatkowe budynki mieszkalne w XV w., a w 1614 roku przy wieży wzniesiono dwór. Budynek murowany, otynkowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacjowy, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada dworu o zmienionym układzie otworów okiennych, z asymetrycznie usytuowanym głównym wejściem, ponad którym fryz heraldycznych z ośmioma herbami, należącymi do von Pannwitzów i skoligaconych z nimi rodzin. Po zbudowaniu dworu wieżę wykorzystywano jako budynek gospodarczy. Odkąd Stara Łomnica weszła w skład posiadłości rodziny von Herberstein budynek był siedzibą zarządcy majątku. Obecnie dwór pełni funkcje mieszkalne i dawną rezydencję można zobaczyć tylko z zewnątrz.
Dwór górny – adres Stara Łomnica nr 89 (dawniej 29).
Renesansowa rezydencja wzniesiona w XVI w., później kilkakrotnie przebudowywana w osiemnastym i dziewiętnastym stuleciu. W pierwszej połowie XX w. zapewne była siedzibą Josefa Beita, wzmiankowanego w księgach adresowych z 1905 i 1921 roku właściciela niewielkiego majątku (około 80 ha powierzchni) Alt Lomnitz Oberhof. Losy zabytku po 1945 roku nie są znane.
Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, dwukondygnacjowy, posiadał zagospodarowane poddasze, prawdopodobnie przykrywał go dach mansardowy, po którym dzisiaj nie ma śladu. Fasada czteroosiowa, z głównym wejściem do budynku poprzedzonym filarowym gankiem, być może podtrzymującym balkon na wysokości drugiej kondygnacji. Elewacje doprowadzonego do ruiny zabytku zachowały ślady dawnych zdobień: boniowane naroża, fragmenty wykonanej w XIX w. dekoracji sgraffitowej, część kamiennych obramowań otworów okiennych, wieńczący gzyms kostkowy. Wnętrza kompletnie zdewastowane, pozostały w nich resztki sklepień kolebkowych nakrywających pomieszczenia parteru i drewnianych stropów zastosowanych na drugiej kondygnacji.
Przy dworze górnym stoi dawna oficyna i zabudowania gospodarcze.
Dwór w lutym 2010 roku
W kolejnych latach zniszczenia porzuconego zabytku postępowały. Paradoksalnie dzięki zalewaniu ścian przez wody opadowe i odpadnięciu nowszych tynków w 2012 roku zostały odkryte renesansowe freski. Niestety pozostają do dziś niezabezpieczone i siły natury, które odsłoniło malowidła powoli z każdym rokiem coraz bardziej je niszczą. Więcej informacji na temat odkrycia i malowideł
https://sites.google.com/site/fresklomnica/home/palaclomnica
Stan dworu w listopadzie 2014 roku
Zabytki w Starej Łomnicy
Do rejestru zabytków sztuki w Starej Łomnicy wpisano: kościół parafialny p.w. św. Małgorzaty (5.05.1961 r., nr rej.: 458/874); plebanię (25.05.1972 r., nr rej.: 457/2041); kaplicę przydrożną (25.05.1972 r., nr rej.: 456/2040); dwór, obecnie dom nr 23 (27.09.1960 r., nr rej.: 455/753); dwór „Środkowy”, obecnie dom nr 72 (1.06.2005 r., nr rej.: 534/A/05); wieżę mieszkalną, obecnie budynek gospodarczy przy domu nr 72 (26.09.1960 r., nr rej.: 454/748); dwór, obecnie dom nr 89, wg decyzji nr 29 (27.09.1960 r., nr rej.: 453/752), chałupę nr 9 (18.01.1985 r., nr rej.: 1085/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Starej Łomnicy nie jest łatwy. W miejscowości zatrzymuje się kilka autobusów PKS kursujących od poniedziałku do piątku pomiędzy Bystrzycą Kłodzką a Polanicą – Zdrój. Wybierając się w drogę z Górnego Śląska najlepiej jechać pociągiem do Bystrzycy Kłodzkiej, z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym samochodem proponuję trasę: z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK 46 do Kłodzka i DK 33 w kierunku Międzylesia. Z tej ostatniej trasy w miejscowości Mielnik można skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą przez Gorzanów do Starej Łomnicy. Zimą część dróg w Kotlinie Kłodzkiej jest trudna do pokonania, polecam wtedy jazdę DK 33 aż do Bystrzycy Kłodzkiej. Z miasta do Starej Łomnicy prowadzi DK 388. Dwór górny znajduje się bliżej Nowej Łomnicy, dwór średni blisko kościoła w centrum miejscowości, a dwór dolny przy drodze w stronę Gorzanowa. Przy żadnym z tych obiektów nie ma parkingu, samochód trzeba zostawić na poboczu drogi.
Damian Dąbrowski,
Listopad 2010 r., aktualizacja listopad 2014r.