Powiat kłodzki, gmina Radków
(nazwa niemiecka: Mittel Steine Kreis Neurode)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza informacja o miejscowości pochodzi z 1324r., kiedy to w Ścinawce Średniej wzmiankowano sędziego Guswynesa. W tym czasie wioska podzielona była już na dwie części należące do rodów von Rachenau i von Czeschaw. Obydwie rodziny posiadały w swych majątkach dwory. W Ścinawce Średniej istniało również wolne sędziostwo. Z czasem postępowało rozdrobnienie majątków, w pewnym momencie w dziewiętnastym stuleciu w miejscowości były aż cztery posiadłości.
Kapitanowo
W XIV w. w Ścinawce Średniej została wybudowana wieża obronna. Wieża ta do dziś stanowi główną część założenia obronnego rozbudowanego w czasach późniejszych. W XV w. do zamku dobudowano drugą wieżę obronną. W XVI w. warownię przebudowano w stylu renesansowym. Po zniszczeniach w czasie wojny trzydziestoletniej budynek w połowie XVII w. odbudowano, nadając mu cechy barokowe. Kolejne przebudowy miały miejsce w pierwszej połowie XX w. Właścicielami zamku były m.in. rody von Ratschin (1596-1623) i von Magnis (1780-1945). Po drugiej wojnie światowej majątek znacjonalizowano, a zabytkiem zarządzał miejscowy PGR. W budynku urządzono biura oraz mieszkania. Wieloletnie zaniedbania doprowadziły obiekt do złego stanu technicznego. Po wyprowadzeniu się ostatnich mieszkańców w latach 90-tych XX w. szabrownicy ostatecznie zamienili go w ruinę. Od 2002 r. zamek w Ścinawce Średniej ma prywatnego właściciela, który stara się przywrócić go do czasów świetności. Dzięki fundacji Zamek Kapitanowo można go wesprzeć przekazując 1 % swojego podatku. Więcej szczegółów na stronie obiektu:
Dwór dolny, czyli prepozytura jezuitów
Dwór przy ulicy Wojska Polskiego to tzw. dwór dolny. Majątek ten od 1519 do 1586r. należał do jednej z linii rodu von Stillfried. Po śmierci ostatniego jej przedstawiciela znalazł się w posiadaniu spokrewnionego z nim Heinricha von Stillfried. W 1596r. Otto Friedrich von Ratschen und Arnsdorf (zm.1601r.) odkupił od niego dobra w Ścinawce Średniej. W czasie wojny trzydziestoletniej majątek rodziny von Ratschen został w 1622r. skonfiskowany przez cesarza. Dobra w Ścinawce Średniej otrzymał następnie tajny radca cesarski Johann Christoph Metzinger von Kattenstein, który w 1628r. przekazał je kolegium jezuitów w Kłodzku. W posiadaniu jezuitów dobra pozostały do 1772r., kiedy to w wyniku kasaty zakonu zostały przejęte przez pruski skarb państwa. W 1787r. na licytacji majątek nabył baron von Lüttwitz. Rodzina von Lüttwitz w 1788 i 1795r. w znacznym stopniu przebudowała pałac w Ścinawce Średniej. W rezydencji urządzono między innymi teatr dworski. Z czasem siedziba w Ścinawce zaczęła tracić na znaczeniu. W 1893r. w część budynku zamieniono w kościół ewangelicki. W 1923r. pałac nabyli jezuici i ulokowali w nim nowicjat. W ten sposób po półtorej wieku majątek wrócił w ręce zakonu. Okazało się jednak, że nie na długo. W 1941r. budynek został zajęty przez Gestapo. Po zakończeniu drugiej wojny światowej jezuici na krótko raz jeszcze wrócili do Ścinawki, ale ostatecznie ich majątek przeszedł na własność państwa polskiego. W folwarku urządzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, a dawny pałac zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Pomimo upływu kilkudziesięciu lat obecnie zabytek w dalszym ciągu pełni funkcję mieszkalną i można go zobaczyć tylko z zewnątrz.
Pałac
Pierwszą rezydencję wzniesiono już w czternastym stuleciu. Na przestrzeni wieków budynek był wielokrotnie przebudowywany i przekształcany. Barokowy pałac murowany z kamienia i cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, czterokondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym z lukarnami. Fasada dziesięcioosiowa, z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem mieszczącym dawniej główne wejście. Ryzalit pozorny wieńczy wydatny trójkątny przyczółek. Pomiędzy drugą a trzecią kondygnacją fasady wydatny gzyms. Ostatnie dwa pietra są dzielone za pomocą pilastrów w wielkim porządku. Część okien w obramowaniach z kluczem, wykonanych w tynku, pomiędzy niektórymi płyciny o ściętych narożach. Do pałacu przylega parterowa oficyna pochodząca z XVIII w. W pobliżu zachowane zabudowania gospodarcze dawnego folwarku i pozostałości parku z przełomu XVIII i XIX wieku.
Zabytki w Ścinawce Średniej
Do rejestru zabytków w Ścinawce Średniej wpisano między innymi kościół parafialny p.w. św. Marii Magdaleny (20.01.1964r., nr rej.: 1033); kościół filialny p.w. Bożego Ciała (16.03.1966r., nr rej.: 1571); zespół pałacowy (prepozytura jezuitów) przy ul. Wojska Polskiego 13-17 (20.04.1998r., nr rej.: 1621/a-g/WŁ): pałac, cztery domy mieszkalne, spichrz zamieniony na kaplicę, pawilon ujęcia wody, park (osobny wpis, z 28.09.1983r., nr rej.: 963/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Ścinawki Średniej zapewniają między innymi autobusy PKS kursujące z Kłodzka, Nowej Rudy, Radkowa, Wambierzyc i Wałbrzycha. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki najlepiej wybrać dojazd przez Kłodzko. Do miasta można dotrzeć, np. pociągiem z Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 przez Nysę, Paczków, Złoty Stok do Kłodzka, skąd należy wyjechać DK381 w stronę Nowej Rudy. Za miejscowością Bierkowice z tej ostatniej trasy trzeba skręcić w lewo w DK386 prowadzącą do Ścinawki Średniej. Zespół pałacowy przy ulicy Wojska Polskiego znajduje się na wzniesieniu w południowo-wschodniej części miejscowości. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 195km. Na miejscu samochód można zostawić w pobliżu zabudowań gospodarczych dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2010r., aktualizacja lipiec 2012 r.