Powiat lubiński, gmina Rudna
(nazwa niemiecka: Guhren, do 1818 roku Kreis Guhrau, następnie Kreis Steinau, od 1932 roku Kreis Wohlau)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1267 roku. Już w XIII wieku wioska należała do śląskiego rycerstwa. W 1300 roku Górzyn posiadała rodzina nazywana von Gorin, będąca wasalami księcia Henryka III głogowskiego. W 1520 roku jako właściciela Górzyna wymieniono Stephana von Thader aus Guhren und Zedlitz. W 1639 i 1654 roku wzmiankowano w Górzynie Johanna Georga von Seidlitz. W 1791 roku miejscowość należała do barona von Wechmar. W wiosce znajdował się pałac, folwark, katolicki kościół filialny, probostwo, szkoła, dwa wiatraki, 11 gospodarstw kmiecych, 22 gospodarstwa zagrodników, 17 gospodarstw chałupników. W sumie 64 domostwa zamieszkiwało 414 osób. W 1830 roku właścicielem dóbr był major von Salisch. Według opisu miejscowości w Górzynie było wolne sołectwo, folwark, 57 domów, kościół katolicki, szkoła ewangelicka i szkoła katolicka, browar, gorzelnia, dwa wiatraki i cegielnia. Wioska liczyła 367 mieszkańców, w tym 117 katolików. Ewangelicy należeli do kościoła w Dziesławiu (Deichslau). W 1842 roku posiadłość w Górzynie za 70000 talarów nabył hrabia von Krockow. W 1845 roku w miejscowości wzmiankowano wolne sołectwo, folwark, 51 domów, kościół katolicki, katolicką i ewangelicką szkołę, browar, gorzelnię, dwa wiatraki, cegielnię. Przynależność parafialna nie uległa zmianie. Górzyn zamieszkiwały 373 osoby, w tym 115 wyznania katolickiego. Na folwarku hodowano 950 owiec merynosów i 191 sztuk bydła. Majątek należał do porucznika hrabiego von Krockow przynajmniej do 1858 roku. Przed 1861 rokiem dobra przejął Pan Teichmann z Budziwojowa w powiecie legnickim (auf Baudmannsdorf, Kreis Goldberg-Haynau). Był on wzmiankowany również w książce adresowej z 1866 roku. W 1872 roku posiadłość należała już do dr Gustava von Hederich i jego małżonki Pani Berthy z domu Teichmann. Dr Gustav von Hederich zmarł pomiędzy 1876 a 1886 rokiem. W 1886 roku włości należały do wdowy Pani Berthy von Hederich i ich jedynego syna Georga (ur. Guhren 1856r., zm.1889r.). Majątek liczył 522ha, w tym 302ha pól uprawnych, 27ha łąk, 6ha pastwisk, 181ha lasów, 6ha dróg i podwórzy gospodarczych. W gospodarstwie działała cegielnia. Na folwarku hodowano 23 konie, 100 sztuk bydła, w tym 43 krowy, 700 owiec, 12 świń. W 1894 roku właścicielką posiadłości była Pani Bertha von Hederich, z domu Teichmann-Guhren. Jeszcze w tym roku dobra nabyła rodzina von Wechmar. W 1902 roku majątek należał do Louise baronowej von Wechmar z domu baronówny von Bissing. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił porucznik Wilhelm baron von Wechmar. Piętnaście lat później majorat Górzyn był własnością baronowej Emmy von Wechmar, generalnym pełnomocnikiem pozostawał baron Wilhelm von Wechmar. Dobra w Górzynie dzierżawił M. von Prittwitz und Gaffron auf Schmoltschütz. Gospodarstwo prowadził inspektor Gertsmann. Powierzchnia majątku wynosiła 534,2ha, w tym 305ha pól uprawnych, 24,3ha łąk, 2,5ha pastwisk, 185,4ha lasów, 2,5ha stawów, 3ha parku i ogrodu, 11,5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Działała cegielnia parowa. Hodowano konie belgijskie, bydło śląskie, w tym byki. Baronowa Emma von Wechmar po raz ostatni wymieniona została w księdze adresowej w 1921 roku. Do 1923 roku posiadłość w Górzynie dzierżawili spadkobiercy M. Prittwitza und Gaffron. W 1926 roku dobra rycerskie należały do dr prawa Heinego barona von Wechmara. Współwłaścicielami były jednak banki: Bkk Kreisbank Steinau i Schles. Ladnschaftl. Bank Breslau. Włości liczyły 524,3ha, w tym 289,5ha pól uprawnych, 25ha łąk, 14,4ha pastwisk, 180,1ha lasów, 0,3ha stawów, 1,6ha parku, 0,6ha ogrodu, 12,8ha dróg i podwórzy gospodarczych. Dr prawa Heine baron von Wechmar wymieniony był w księdze adresowej z 1930 roku jako posiadacz majątku w Górzynie. W następnych latach dobra wykupił Niemiecki Bank Przesiedleńczy (Deutsche Ansiedlungs Bank) z Berlina. Włości zostały rozparcelowane. Od 1935 roku tzw. resztówka (Restgut) należała do Ericha Prasse. Jego majątek w 1937 roku liczył 62ha, w tym 31ha pól uprawnych, 2ha łąk, 1ha pastwiska, 26ha lasów, 1,5ha ogrodu, 0,5ha podwórzy gospodarczych. Rezydencja w Górzynie w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku wykorzystywana była jako ośrodek obozów sportowych. Następnie w czasie wojny umieszczono w niej oddział lazaretu wojskowego ze Ścinawy. Po zakończeniu drugiej wojny światowej pałac przejęło państwo polskie. Zabytek wraz z folwarkiem przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Pałac wykorzystywano jako wielorodzinny budynek mieszkalny, przejściowo działała w nim kawiarnia i przedszkole. Po upadku PGR-u w latach dziewięćdziesiątych XX wieku majątek znalazł się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. W 2000 roku pałac sprzedano osobie prywatnej. Odtąd zabytek pozostaje nie użytkowany i powoli popada w ruinę.
Pałac
Początki rezydencji w Górzynie sięgają siedemnastego wieku. Siedziba szlachecka była wzmiankowana w miejscowości w 1791 roku. Pałac został powiększony około połowy XIX wieku, a po 1880 roku przekształcony w stylu neogotyku angielskiego. Rezydencję remontowano w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Obecnie po tych remontach nie ma śladu, a opuszczonemu budynkowi grozi zawalenie. Pałac murowany z kamienia i cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, zbliżonego do kwadratu, podpiwniczony, trzykondygnacyjny, nakryty niskim czterospadowym dachem, ukrytym przez attykę. Fasada (elewacja północna) dziewięcioosiowa, z centralnym główny wejściem. Wejście w elewacji południowej ozdobione dwukondygnacyjnym gankiem. Elewacje uproszczone z ozdobnych detali zachowały: wspomniany ganek, krenelaż attyki, charakterystyczne dla neogotyku wieżyczki i kartusz z herbem rodziny von Wechmar. Układ wnętrz trzytraktowy, z centralną sienią. Część pomieszczeń nakryta sklepieniami kolebkowymi z lunetami, w pozostałych salach płaskie stropy. We wnętrzach resztki wyposażenia.
Zabytki w Górzynie
Do rejestru zabytków w Górzynie wpisano kościół p.w. św. Michała, trwała ruina (11.07.1966r., nr rej.: 1765); pałac (30.07.1986r., nr rej.: 731/L). W ewidencji zabytków znajdują się m.in.: oficyna mieszkalna z sygnaturką i zegarem, budynek mieszkalno-gospodarczy (nr 21g), budynek mieszkalny i warsztat, budynek gospodarczy, obecnie warsztat (nr 21), dwie obory (nr 21), kuźnia (nr 35), kaplica cmentarna wraz z bramą, cmentarz kościelny, mur otaczający cmentarz kościelny.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Górzyna nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wądroże Wielkie, następnie lokalnymi drogami przez Rogoźnik, Piotrówek, Szczedrzykowice i Motyczyn do Prochowic. Z Prochowic najlepiej wyjechać DK36 w stronę Lubina i w miejscowości Lisowice skręcić z niej w prawo w DK292 w kierunku Głogowa. W Naroczycach z DK292 należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Górzyna. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 265km, z Wrocławia około 90 km. Pałac znajduje się w południowej części Górzyna. Samochód można zaparkować w bezpośrednim sąsiedztwie dawnej rezydencji.
Damian Dąbrowski,
Luty 2014 r.
