Powiat milicki, gmina Milicz
(nazwa niemiecka: Grabownitze, w latach 1936-1945 Buchendorf Schlesien, Kreis Militsch)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowano po raz pierwszy w 1591 roku. Wioska wraz z folwarkiem była własnością zakonu cystersów. Przynajmniej od drugiej połowy XVIII wieku majątek w Grabownicy wchodził w skład wolnego państwa stanowego Milicz rodziny von Maltzan. Według opisu miejscowości z 1787 roku jej właścicielem był hrabia von Maltzan. W Grabownicy znajdowały się dwa pańskie folwarki, budynek szkolny, 19 gospodarstw zagrodników, 3 gospodarstwa chałupników. W sumie w 26 domostwach mieszkały 154 osoby. W 1830 roku w Grabownicy wzmiankowano 16 domów, jeden folwark i ewangelicką szkołę. Wioska liczyła 181 mieszkańców, w tym 3 katolików. Ewangelicy i katolicy należeli do kościołów w Miliczu. Właścicielem majątku był w tym czasie Joachim Karl Ludwig Mortimer von Maltzan (ur.1793r.). W 1845 roku dobra należały już do jego spadkobierców. W tym czasie w Grabownicy wzmiankowano 16 domów, folwark, 201 mieszkańców, spośród których zaledwie pięciu było wyznania katolickiego. Przynależność parafialna nie uległa zmianie. Na folwarku hodowano m.in. 800 sztuk owiec merynosów. Częścią miejscowości był folwark Fuchszahl. Majątek w Grabownicy pozostał częścią wolnego państwa stanowego Milicz (Freie Standesherrschaft Militsch) do końca drugiej wojny światowej. Kolejnymi właścicielami ordynacji byli: August Mortimer Joachim von Maltzan (ur.1825r., zm.1878r.), następnie jego syn Andreas Joachim Mortimer (ur.1863r., zm.1921r.) i wnuk Joachim Karl Andreas Mortimer (ur.1905r., zm.1940r.). Posiadłość w Grabownicy często oddawano w dzierżawę, m.in. w latach 1872-1886 jako jej dzierżawcę wzmiankowano Wilhelma Mältzera. W 1886 roku dobra rycerskie w Grabownicy miały powierzchnię 956ha, w tym 140ha pól uprawnych, 15ha łąk, 34ha pastwisk, 27ha lasów, 720ha stawów, 20ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 23 sztuki koni, 115 sztuk bydła, w tym 6 krów. Gospodarstwo prowadził inspektor Arnold. Po drugiej wojnie światowej wszystkie śląskie majątki rodziny von Maltzan przejęło państwo polskie. Dwór przetrwał bez uszkodzeń działania wojenne i w czasach Polski Ludowej wraz z folwarkiem został przekazany w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu Stawno. Rezydencję wykorzystywano jako budynek biurowy i mieszkalny dla pracowników przedsiębiorstwa. Obecnie zabytek być może jest własnością prywatną. Niektóre pomieszczenia parteru są zamieszkałe, większość jednak nie jest użytkowana. Na wschód od rezydencji znajduje się niewielkie zadrzewienie, prawdopodobnie pozostałość po parku. Fasada dworu skierowana jest na dziedziniec gospodarczy. Wokół niego przetrwała część zabudowań folwarcznych.
Dwór
Rezydencja w Grabownicy została wpisana do ewidencji zabytków jako dawna prepozytura cystersów. Trudno określić czas powstania budynku. W XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku był on siedzibą dzierżawców i zarządców majątku. Dwór murowany z cegły, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada (elewacja zachodnia) siedmioosiowa, z centralnym głównym wejściem, poprzedzonym schodami. Elewacja wschodnia również siedmioosiowa. Elewacje boczne trzyosiowe, w północnej dodatkowe wejście do budynku. Układ osi częściowo przekształcony. Z ozdobnych detali architektonicznych warto odnotować gzymsy: kordonowy między kondygnacjami, wieńczący i nadokienniki.
Zabytki w Grabownicy
Do rejestru zabytków w Grabownicy wpisano dawną prepozyturę cystersów, obecnie dom mieszkalny nr 3 (12.02.1993r., nr rej.: 675/W) i cmentarz ewangelicki z drugiej połowy XIX wieku (26.09.1983r., nr rej.: 513/W). Ponadto w ewidencji zabytków znajduje się m.in. zespół folwarczny obejmujący poza dawną prepozyturą oborę (obecnie dom mieszkalny) i budynek gospodarczy.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Grabownicy nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej DK5 w stronę Poznania. Z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo do Trzebnicy i kontynuować podróż DK15 w kierunku Krotoszyna. W Miliczu z DK15 trzeba skręcić w prawo w ul. Powstańców Wielkopolskich. Miasto najlepiej opuścić kierując się ulicami Osadniczą, Wojska Polskiego i Kolejową. Z Milicza lokalna droga prowadzi do Grabownicy przez Sławoszowice i Rudę Milicką. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 240km, z Wrocławia około 65km. Dwór (nr 3) znajduje się w północno-wschodniej części Grabownicy, na lewo od głównej drogi. Samochód można zaparkować na terenie dziedzińca gospodarczego, w bezpośrednim sąsiedztwie zabytku.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2014 r.
