Powiat bielski, gmina Jasienica
(nazwa czeska Jilovnice, nazwa niemiecka Ilownitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w „Księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego”, datowanej na przełom XIII i XIV wieku. W szesnastym stuleciu właścicielami majątku w Iłownicy byli przedstawiciele rodu Mleczków. W 1571 roku wioskę nabył Wacław Rudzki z Rudz na Rudzicy (zm. po 1578r.), kanclerz księstwa cieszyńskiego. Kolejnym właścicielem dóbr został Michał Radocki, mąż Zofii, córki Wacława Rudzkiego. Na początku XVII wieku Iłownicę od Michała Radockiego nabyli bracia Wojciech i Adam Byszynscy, wywodzący się z Polski, nobilitowani w 1602 roku. Około połowy siedemnastego stulecia majątek jako wiano przeszedł na własność rodu Jugowiczów. Ostatni przedstawiciel śląskiej linii rodu Byszynskich, Jan Władysław, mieszkał w miejscowości do śmierci w 1686 roku. Kolejnym właścicielem dóbr był Jan Kazimierz Celesta, syn Kacpra Celesty i jego nie znanej z imienia żony pochodzącej z rodu Jugowiczów. Do rodziny Celestów posiadłość należała do 1792 roku. Następnie do 1918 roku wchodziła w skład dóbr Komory Cieszyńskiej. Dalsze losy majątku nie są znane. Obecnie dawny dwór znajduje się na terenie prywatnej posesji. Zaniedbany zabytek powoli niszczeje, ze ścian odpadają tynki, w murach pojawiły się pęknięcia, kilka lat temu zniszczeniu uległ kartusz herbowy wieńczący trójkątny przyczółek nad głównym wejściem do budynku. Według informacji uzyskanych na miejscu dwór wykorzystywany jest w celach gospodarczych, m.in. jako skład narzędzi i zboża.
Dwór
Rezydencja w Iłownicy została ufundowana przez Jana Kazimierza Celestę około 1690 roku. Dwór postawiono w miejscu starszej, być może drewnianej siedziby. Do budynku przylegały ogrody tarasowe. W kolejnych wiekach rezydencja została w znacznym stopniu przebudowana. Budynek murowany z cegły z użyciem kamienia, pierwotnie potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, z wydatnym ryzalitem od północnego-zachodu, częściowo podpiwniczony, parterowy, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada (elewacja południowo-wschodnia) czteroosiowa, z głównym wejściem do budynku zaakcentowanym resztkami trójkątnego przyczółka. W elewacjach brak ozdobnych detali architektonicznych, na znacznej powierzchni odpada z nich nawet tynk. We wnętrzach sień przesklepiona kolebką. W innych pomieszczeniach płaskie stropy. Dwór skierowany jest fasadą na niewielkie podwórze gospodarcze. Na północ od rezydencji teren opada ku rzece Iłownicy. Dawniej w tym miejscu znajdowały się ogrody tarasowe. Obecnie w niewielkim zaniedbanym ogrodzie rosną pojedyncze okazy starszych drzew.
Informacje na temat historii Iłownicy oraz zdjęcia przedstawiające zniszczony kartusz herbowy można znaleźć na stronie Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Iłownicy
http://www.zspilownica.jasienica.pl/historia.html
Zabytki w Iłownicy
Do rejestru zabytków w Iłownicy wpisano dwór z 1690 roku (24.02.1960r., nr rej.: 35/60 i 6.09.1976r., nr rej.: A-146/76).
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Iłownicy nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A1 w kierunku Ostrawy do węzła Żory, następnie północną obwodnicą miasta (DK935) i dalej DK81 w stronę Wisły. Z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w DK939 do Strumienia. Ze Strumienia najlepiej wyjechać ulicą Bielską prowadzącą do Zabłocia. Dalszą podróż należy kontynuować drogami lokalnymi przez Chybie, Mnich i Landek. W Landku trzeba skręcić w prawo do Iłownicy. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 70km. Dwór (nr 2) znajduje się w południowej części Iłownicy, przy drodze do Rudzicy (ul. Sadzonka). Na miejscu nie ma dobrego parkingu, samochód najlepiej zostawić na poboczu drogi w pobliżu mostu na rzece Iłownicy (na północny-zachód od dworu).
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2013 r.
