Powiat częstochowski, gmina Olsztyn
Rys historyczny i stan obecny:
W Olsztynie pierwszy drewniany gródek o charakterze obronnym istniał już w dwunastym stuleciu. W źródłach pod rokiem 1306 znajduje się informacja o zamku w pobliskich Przymiłowicach (5 km na wschód od Olsztyna). Badania archeologiczne nie potwierdziły jednak istnienia zamku w Przymiłowicach i dziś część badaczy uważa, że wzmianka ta dotyczyła budowli w Olsztynie. Do niedawna powszechnie uważano, że zamek wzniósł Kazimierz Wielki w połowie XIV w., tymczasem być może król Polski jedynie rozbudował starszą warownię. W 1370 r. król Ludwik Węgierski podarował zamek wraz z Ziemią Wieluńską księciu opolskiemu Władysławowi. Konflikt pomiędzy księciem, a królem Władysławem Jagiełłą doprowadził do polskich najazdów na przygraniczne posiadłości opolskiego władcy. Pod koniec XIV w. książę Władysław stracił wszystkie uzyskane wcześniej lenna. Na początku piętnastego stulecia król Władysław Jagiełło utworzył starostwo niegrodowe z siedzibą w Olsztynie, a miejscowy zamek oddał w zastaw Janowi Odrowążowi ze Szczekocin. W XV w. zamek często był atakowany przez książąt śląskich, w efekcie został znacznie rozbudowany przez właścicieli, a u jego stóp ulokowano miasto. Pomimo otrzymania licznych przywilejów miejscowość wolno się rozwijała. Zniszczenia na skutek wojen i pożarów doprowadziły do odebrania Olsztynowi praw miejskich w XVIII w. Zamek stale rozbudowywany i dobrze utrzymany w 1587 r. odparł atak wojsk arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. W następnych latach uszkodzenia warowni nie zostały naprawione i w 1656 r. bez problemu została zajęta przez wojska szwedzkie. Po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów zamek nie powrócił już do swej świetności, nie tylko nie został odbudowany, ale traktowano go jako źródło materiałów budowlanych – z dawnych murów zamku w latach 1722-29 wzniesiono kościół w Olsztynie.
Gotycki zamek z XIV w., rozbudowany w wiekach następnych, do naszych czasów częściowo zachowany w formie trwałej ruiny. W czasach świetności twierdza składała się z dwóch przedzamczy oraz górnego, średniego i dolnego zamku. Do dziś przetrwała baszta zamku górnego. Wysoki na 35 m donżon w części dolnej okrągły, murowany z kamienia, w części górnej wzniesiony z cegły na planie ośmioboku. Do wieży przylegają fragmenty murów budynku mieszkalnego. Drugim dobrze zachowanym elementem zamku jest kamienna kwadratowa wieża, zwana Sołtysią, znajdująca się w południowo-zachodnim przedzamczu. Teren wokół ruin zamku jest ogrodzony, za wstęp pobierana jest niewielka opłata.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Olsztyna można bez problemu dotrzeć komunikacją publiczną. Najłatwiej do Olsztyna dojechać z Częstochowy, skąd kursują autobusy PKS oraz autobusy komunikacji miejskiej (linie nr 57, 58, 59 i 67). Do samej Częstochowy najlepiej dojechać pociągiem z Gliwic. Wybierającym podróż samochodem proponuję jechać z Gliwic do Tarnowskich Gór DK 78, następnie DK 908 do Kalet, skąd DK 789 do Koziegłów. Dalej trzeba jechać trasą nr 1 w kierunku Częstochowy, z której należy skręcić w prawo w DK 46, droga ta prowadzi przez Olsztyn. Odległość: w jedną stronę około 85 km. W Olsztynie samochód można zostawić przy rynku, bardzo blisko ruin zamku.
Damian Dąbrowski,
Październik 2009 r.
