Powiat gliwicki, gmina Pilchowice
(nazwa niemiecka Nieder-Wilcza, Kreis Rybnik)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wymieniona po raz pierwszy w dokumencie z 1486r., dotyczącym ustanowienia fundacji przez właściciela majątków w Pilchowicach i Wilczy Johanna von Holly (zm. po 1494r.). W kolejnych wiekach przeważnie właściciele Pilchowic posiadali także dobra w Wilczy. Początkowo włości należały do wspomnianej rodziny von Holly, następnie rodu von Wengerski. W 1682r. Johanna Constancia von Wengersky nabyła państwo rybnickie, obejmujące Rybnik i 24 sąsiednie wioski. W 1695r. zarząd włości przejmuje jej syn Carl Gabriel. W 1714r. Carl Gabriel von Wengersky otrzymuje z rąk cesarza Karola VI tytuł dziedzicznego hrabiego Rzeszy. W 1726r. Carl Gabriel powiększa rodzinny majątek wykupując od cystersów z Rud włości Pilchowice, obejmujące również m.in. Wilczą. Carl Gabriel von Wengersky zmarł w 1736r. Kolejnymi właścicielami państwa rybnickiego byli jego syn Franz Carl (ur.1707r., zm.1747r.) i wnuk August Emanuel (ur.1727r., zm.1768r.). W połowie XVIII wieku rodzina von Wengersky dokonała podziału dóbr. Otóż młodszy brat Augusta Emanuela, Joseph (ur.1732r.) otrzymał w spadku Pilchowice z okolicznymi wioskami. W 1768r. dziedzicem państwa rybnickiego został Anton von Wengersky, zaledwie ośmioletni syn Augusta Emanuela. Opiekę nad nim sprawował wspomniany stryj Joseph. Według opisu z 1783r. w Dolnej Wilczy znajdował się folwark, 18 gospodarstw kmieci i 13 zagrodników. Wieś wraz z Górną Wilczą stanowiła własność hrabiego von Wengersky z Pilchowic. Dwa lata później Joseph von Wengersky utworzył majorat z siedzibą w Pilchowicach, obejmujący m.in. obydwie części Wilczy. Fideikomis odziedziczył jego bratanek wspomniany Anton von Wengersky (zm.1814r.). Anton w 1788r. sprzedał królowi Prus państwo rybnickie i majątki wokół Pilchowic były jedynymi jakie mu pozostały. Kolejnym właścicielem majoratu został Friedrich Wilhelm von Wengersky (ur.1782r.), syn Antona. Ostatnim właścicielem włości z rodu Wengersky był Franz zmarły w 1831r. Następnie dobra nabył hrabia von Limburg-Stirum. W 1845 roku właścicielem majątku pozostawał hrabia von Limburg-Stirum. W Dolnej Wilczy wzmiankowano 57 domów, folwark, 455 mieszkańców, w tym 3 ewangelików, młyn wodny. W latach 1856-1857 dobra należały do Friedricha hrabiego von Frankenberga z Pilchowic i Wielopola. W 1858 roku posiadłość znalazły się w rękach Kirscha. W latach 1872-1876 w księgach adresowych Dolnej Wilczy wymieniany był Hetschko. W 1886 roku majątek należał do wdowy Amalie Hetzko. Przed 1894 rokiem włości nabył Franz Burkhardt. Majątek liczył 396ha, w tym 263ha pól uprawnych, 27ha łąk, 91ha lasów, 15ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała cegielnia. W dokumentach z lat 1898-1909 jako właściciel majątku wzmiankowany był kapitan w stanie spoczynku H. Bellay z Nieborowic. Około 1912 roku dobra nabył porucznik Hermann Geitner. Ich powierzchnia wynosiła 260ha, w tym 203ha pól uprawnych, 7ha łąk, 45ha lasów, 2ha stawów, 3ha parku i ogrodu. Nadal działała cegielnia. Przed 1917 rokiem włości przeszły na własność skarbu państwa. W latach 1917-1921 dzierżawcą był Georg Gasda. Od 1922 roku majątek należał do polskiego skarbu państwa. Nowym dzierżawcą został polski działacz i powstaniec śląski Józef Grzonka (ur. 1895r., zm.1942r.). W 1926 roku Józef Grzonka nabył dzierżawioną rezydencję, zabudowania gospodarcze oraz 60 ha gruntów ornych. Pozostałe 200ha wchodzące w skład majątku zostało rozparcelowane. W 1939 roku tuż przed wybuchem wojny Józef Grzonka wyjechał do Małopolski. Odtąd opiekę nad majątkiem sprawował zarządca Paweł Kaczmarek (zm. 1949r.). Po śmierci zarządcy majątek został znacjonalizowany. W 1950 roku Bronisława Grzonka (zm. 1976r.), wdowa po Józefie, musiała opuścić pałac. Rezydencję wraz z zabudowaniami gospodarczymi przekazano w zarząd Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Postęp”. W części pomieszczeń pałacu umieszczono ośrodek zdrowia. Po 1989 roku rodzina Grzonka odzyskała swój majątek, w tym zabytkową siedzibę. Obecnie pałac jest własnością prywatną, można go zobaczyć z pewnej odległości, zza ogrodzenia.
Neogotycki pałac zbudowany w II połowie XIX w, otoczony niewielkim parkiem krajobrazowym (2,5 ha). W pobliżu zabudowania dawnego folwarku: spichlerz, obora, czworak. Pałac murowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryty dachami pulpitowymi. Bryła pałacu urozmaicona ryzalitami, dobudówkami oraz trzema wieżami. Najwyższa z wież, czterokondygnacyjna, kwadratowa, wtopiona w korpus. Dwie niższe wieże, również kwadratowe, umieszczono w narożach rezydencji. Elewacje pałacu ozdabia neogotycki detal: krenelaż, sterczyny. Okna w prostych opaskach, pomiędzy kondygnacjami gzyms kordonowy.
Informacje praktyczne i dojazd:
Wilczy położona jest około 15 kilometrów na południe od Gliwic. Z miasta powiatowego najszybszy dojazd do wioski zapewnia DK 78 łącząca Gliwice i Rybnik. Zespół pałacowo-folwarczny znajduje się pomiędzy ulicami Rybnicką, Miarki i Grzonki, praktycznie w bezpośrednim sąsiedztwie DK 78.
Dokładna lokalizacja pałacu:
50.197151186464836, 18.58167060940759
Damian Dąbrowski
Kwiecień 2009 r., aktualizacja listopad 2021r.
