Powiat jastrzębski, sołectwo Jastrzębia Zdroju
(nazwa niemiecka: Schloss Goldmannsdorf, Kreis Pless)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o Bziu pochodzi z 1293 r., kiedy to książę Przemysław raciborski przekazał rycerzowi Wojanowi von Pawlowitz grunty między Pawłowicami – Byzem (Bziem) a Golasowcami. Przed 1305 r. miała miejsce lokacja wsi na prawie niemieckim. Ówczesna nazwa osady Goldmannsdorf pochodzi od nazwiska organizatora wsi i pierwszego sołtysa Goldmanna. Po Wojanie z Pawłowic kolejnymi znanymi właścicielkami wioski są siostry Małgorzata i Weronika Woinin, które w 1409 r. sprzedały majątek braciom Gosławowi i Mikundejowi z Jejkowic. W pierwszej połowie XV w. Bzie zakupiła rodzina Rostoków. Losy miejscowości związały się z tym rodem na kilka wieków. To właśnie Rostokowie dokonali podziału dóbr, który doprowadził do powstania odrębnych osad: Bzia Dolnego, Górnego i Zameckiego. Po śmierci ostatniego przedstawiciela tej rodziny w 1714 r. Bzie Zameckie aż do 1891 r. znajdowało się w rękach Skrbeńskich. Następnie na krótko właścicielem majątku został Teodor Hoffman, adwokat z Raciborza. W 1892 r. dobra nabył Wilhelm Thau, który przekazał je synowi Fryderykowi. Friedrich Thau był ostatnim prywatnym właścicielem majątku i dworu w Bziu Zameckim.
Długi związek rodu Rostoków z Bziem wskazuje, że już XV-XVI w. w miejscowości musiała istnieć jakaś rezydencja, być może siedziba o charakterze obronnym tzw. fortlicium. Obecnie istniejący dwór obronny został wzniesiony około 1636 r., w czasie trwania wojny trzydziestoletniej. Budynek w stylu późnorenesansowym wzniesiono na niewielkim wzgórzu dominującym nad okolicą. W latach kolejnych obiekt wielokrotnie przebudowywano. W wyniku działań wojennych w 1945 r. został uszkodzony, a remont trwał aż do 1973 r. W odnowionych wnętrzach umieszczono świetlicę, ośrodek zdrowia i przedszkole. Ostatnią modernizację wykonano w 2008 r., dobudowano nową klatkę schodową, wykonano termomodernizację i odnowiono elewację. W wyniku tych wszystkich prac zabytek utracił większość cech stylowych. Ze względu na pełnione funkcje można go zwiedzać tylko z zewnątrz.
Dwór obronny murowany z kamienia i cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, dwukondygnacjowy, częściowo podpiwniczony, nakryty dachami dwuspadowymi. W elewacji południowej wydatny ryzalit umieszczony niesymetrycznie, w nim klatka schodowa oraz sień. Od północy do dworu przylega nowsza przybudówka, z użytkowym poddaszem. Elewacje o nieregularnym, zmienionym rytmie otworów okiennych, podzielone za pomocą gzymsów: między parterem i piętrem oraz wieńczącego. W elewacji wschodniej i zachodniej trójkątne, renesansowe szczyty, z gzymsem kordonowym i parą dwułucznych blend. Elementy ozdobne wieńczące szczyty niezachowane. Układ pomieszczeń jednotraktowy. Piwnice sklepione kolebkowo, w przyziemiu sklepienia kolebkowe z lunetami i kolebkowo-krzyżowe, na piętrze stropy płaskie.
Zabytki w Bziu Zameckim
Do rejestru zabytków wpisano zespół dworski, XVII w. (nr rej.: 326/50 z 21.11.1950r. oraz 736/66 z 5.08.1966r.): dwór obronny i park.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Bzia można dotrzeć komunikacją publiczną dzięki licznym autobusom MZK Jastrzębie – Zdrój. Z Jastrzębia Zdroju do Bzia kursują linie nr 110, 122, 126. Znacznie trudniej dojechać do samego Jastrzębia Zdroju, najlepszym rozwiązaniem będzie PKS z Katowic. Wybierającym podróż samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Nieborowic, następnie lokalną drogą do Knurowa i dalej DK 924 do Żor przez Czerwionkę-Leszczyny. Z Żor najlepiej wyjechać ul. Osińską, która przez Krzyżkowice i Pniówek prowadzi do Bzia. W Bziu z ul. Świerczewskiego trzeba skręcić w prawo w ul. Robotniczą, a następnie w lewo w ul. Klubową. Odległość: w jedną stronę niecałe 50 km. Na miejscu można zostawić samochód na parkingu przy sklepie tuż obok dworu.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2010 r.
