Powiat mikołowski, gmina Ornontowice
(nazwa niemiecka: Ornontowitz, Kreis Pless)
Rys historyczny i stan obecny:
W 1783 roku Ornontowice dzieliły się na trzy działy. Ich właścicielami byli: Pani Maria Anna von Dresler, Pan von Maubeuge i Pan Franz von Gusnar. W każdej z części miejscowości znajdował się pański dom. W sumie w Ornontowic odnotowano w tym czasie sześć folwarków. Większość z nich należała do Pani von Dresler. W 1830 roku właścicielką dóbr w Ornontowicach była Pani von Poremsky, z domu von Zawadzky. W wiosce wzmiankowano pałac. W 1845 roku majątek posiadał Director Schneider. W Ornontowicach znajdowało się w tym czasie 109 domów, pałac, dwa folwarki, na których hodowano m.in. 2000 sztuk owiec merynosów. W latach 1856- 1858 właścicielem dóbr był bankier Eichborn. Przynajmniej od 1861 roku włości należały do Towarzystwa Akcyjnego Przemysłu Węglowego i Kolei (Ornontowitzer Actien-Gesellschaft). W 1883 roku posiadłość w Ornontowicach od Towarzystwa Akcyjnego odkupił Carl August Wilhelm Hegenscheidt, przemysłowiec z Gliwic. W 1886 roku należący do niego majątek liczył 1081ha, w tym 576ha pól uprawnych, 51ha łąk, 5ha pastwisk, 412 ha lasów, 37ha dróg i podwórzy gospodarczych. Carl August Wilhelm Hegenscheidt (ur.1823r.) zmarł w 1891 roku. Dobra w Ornontowicach odziedziczył jeden z jego czterech synów – Otto Hegenscheidt (ur.1867r., zm.1933r.). Niedługo po włączeniu Ornontowic do II Rzeczpospolitej, w 1923 roku Otto Hegenscheidt wyprowadził się do Jeleniej Góry, a miejscowy majątek oddał w dzierżawę synowi Clausowi (ur.1897r.). Po śmierci ojca w 1933 roku Claus Hegenscheidt otrzymał w spadku dobra w Ornontowicach. W 1937 roku ich powierzchnia wynosiła 844ha, w tym 271ha pól uprawnych, 26ha łąk, 97,5ha pastwisk, 400ha lasów, 3,5ha stawów, 4,5ha parku, 2,5ha ogrodu, 39ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W rękach Clausa Hegenscheidta posiadłość pozostała do 1945 roku. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. W pałacu w czasach Polski Ludowej urządzono szkołę. Jeszcze w latach dziewięćdziesiątych XX wieku w zabytku w dalszym ciągu funkcjonował Zespół Szkół Zawodowych. Na początku XXI w. skandalicznie sprywatyzowany pałac stał się własnością firmy KFI „Colloseum”. Nowy właściciel rozpoczął remont obiektu, w którym miała się mieścić szkoła biznesu. Plany te pokrzyżowały poważne problemy firmy „Colloseum” z wymiarem sprawiedliwości. Po okresie niepewności co do dalszych losów, zabytek zmienił właściciela. Rezydencja w dalszym ciągu jest w remoncie, teren wokół niej jest ogrodzony i nie ma możliwości zwiedzania. Przy pałacu park o pow. 2,5 ha z końca XIX w. oraz folwark z zabudowaniami z końca XIX w. W jednym z budynków otaczających pałac niedawno otwarto bar oraz sklep z używanymi meblami holenderskimi. Uruchomienie tych punktów handlowo-usługowych umożliwia bliższe podejście do pałacu i obejrzenie go z różnych stron.
Pałac
Eklektyczny pałac, z wyraźnymi cechami neorenesansu północnego został ufundowany pod koniec XIX wieku przez rodzinę Hegenscheidt, być może w miejscu starszej siedziby szlacheckiej wzmiankowanej w Ornontowicach już w 1783, 1830 i 1845 roku. Rezydencja murowana z cegły, potynkowana, wzniesiona na planie zbliżonym do litery „L”, podpiwniczona, częściowo dwu- częściowo trzykondygnacyjna, z użytkowym poddaszem, nakrytym wysokim wielospadowym dachem. Bryłę budynku ożywiają liczne ryzality, szczyty, wykusze, a także wieloboczna wieża i taras z arkadowym podcieniem. Podziały elewacji akcentują gzymsy, pilastry i ozdobne obramienia otworów okiennych. W części pomieszczeń pałacu zachowały się oryginalne boazerie i piece kaflowe.
Zabytki w Ornontowicach
Do rejestru zabytków wpisano zespół pałacowy, ul. Orzeska – Zamkowa, koniec XIX w.: pałac (nr rej.: A/1278/81 z 17.12.1981r.); park (nr rej.: A/1278/81 z 17.12.1981r. oraz A/1277/81 z 17.12.1981r.).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Ornontowic zapewniają autobusy KZK GOP linii 636 kursujące z Knurowa. Z kolei do Knurowa można dotrzeć autobusami wspomnianego przewoźnika z Gliwic (linie 8, 58, 194, 648, 710), z Zabrza (linia 47) i Katowic (linia 120). Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic ulicą Bojkowską do Gierałtowic i dalej ulicą Korfantego prowadzącą prosto do Ornontowic. Z Gliwic w jedną stronę nieco ponad 13km. Pałac znajduje się w centrum Ornontowic, przy ulicy Zamkowej. Samochód można zaparkować w bocznej ulicy, prowadzącej na teren dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski
Luty 2009 r., aktualizacja kwiecień 2009 r.
