Powiat Sosnowiec, dzielnica miasta Sosnowiec
Informacje ogólne:
Obszary na których utworzono miasto w średniowieczu wchodziły w skład ziemi siewierskiej do 1443 r. należącej do Piastów Śląskich. Następnie do drugiej połowy XX w. tereny te nie były związane ze Śląskiem. W wyniku kolejnych podziałów administracyjnych Sosnowiec wraz z częścią Górnego Śląska wszedł w skład województwa śląskiego, później katowickiego i od 1999 r. ponownie śląskiego.
Miasto Sosnowiec zostało utworzone dopiero w 1902 r. na mocy ukazu cara Mikołaja II. Miejscowość obejmowała między innymi obszar majątków Gzichów i Sielce, a także Stary Sosnowiec, Pogoń, Ostrą Górkę, Kolonię Radocha i osadę Blumentala. Z czasem Sosnowiec powiększano przyłączając do niego kolejne dzielnice: Konstantynów, Pekin, Środulę, Milowice, Dębową Górę, Modrzejów, Zagórze, Niwkę, Kazimierz Górniczy, Porąbkę, Klimontów, Maczki. Spośród miejscowości które weszły w skład miasta najstarszą jest Zagórze, wzmiankowane po raz pierwszy w 1228 r.
Wśród zabytków Sosnowca do naszych czasów zachowały się między innymi zamek i pięć pałaców. Spośród nich jedynie zamek w Sielcu i pałac (dwór) w Zagórzu były siedzibami właścicieli majątków szlacheckich. Pozostałe sosnowieckie rezydencje należały do dwóch rodzin fabrykantów Dietlów i Schönów.
Sosnowiec Sielec
Sielec po raz pierwszy pojawił się w materiałach źródłowych z 1361 r. W pierwszej połowie XV w. właścicielem miejscowości został Bodzanta, prawdopodobnie zmarły w 1466 r. następnie majątek należał do Jakuba z Dębna, herbu Rawicz. Przed 1490 r. posiadłość została wykupiona przez króla Kazimierza Jagiellończyka i włączona w skład królewskich dóbr będzińskich. Kilkanaście lat później, w 1502 r. król Aleksander Jagiellończyk oddał za długi Sielec wraz z innymi majątkami Stanisławowi Jarockiemu, późniejszemu marszałkowi nadwornemu. Następnie około 1528 r. dobra sieleckie odkupił złotnik krakowski Hieronim Brenner. Po jego śmierci, przed 1543 r., w rodzinie Brennerów wybuchł spór o podział majątku. Ostatecznie większość dóbr, w tym Sielec otrzymała Anna, córka Hieronima i jej mąż Walenty Klajner. Od 1554 r. Walenty zaczął się tytułować jako nobiles Minor-Klajner, herbu Półkozic. Jego szlachectwo zakwestionowali sąsiedzi, ale przed sądem w Zatorze potwierdzili je Adrian i Sebastian Minorowie z Przybysławic. Odtąd niespodziewanie w historii Sielca zaczynają pojawiać się przedstawiciele rodziny Przybysławskich. Po śmierci Walentego Minora w 1582 r. majątek został podzielony pomiędzy jego liczne potomstwo. W dokumentach z lat 1590-1594 jako właściciele Sielca występują synowie Walentego Miniora, Walentyn junior i Hieronim. Z czasem działy w miejscowości otrzymują również ich bracia Salomon, Aleksander i Jakub. W 1605 r. Przybysławscy prawdopodobnie szantażując Klajnerów fałszywym szlachectwem zmuszają ich do zawarcia ugody w wyniku której Jan, syn Adriana Przybysławskiego przejął część Sielca należącą do Hieronima Minor-Klajnera. W krótkim czasie, do 1616 r., wykorzystując problemy finansowe potomków Walentego Klejnera Sebastian Przybysławski wykupił ich majątki i stał się jedynym właścicielem Sielca. Klika lat później, w 1620 r., w miejscu starszego dworu obronnego wybudował istniejący do dziś zamek. Po śmierci Sebastiana Przybysławskiego w 1635 r. majątek odziedziczył jego syn Konstanty Hieronim. Rodzina Przybysławskich z Sielca wygasła wraz ze śmiercią synów Konstantyna Hieronima w drugiej połowie XVII w. Majątek odziedziczyła Eufrozyna z Jarockich, wdowa po Samuelu Aleksandrze Przybysławskim, która ponownie wyszła za mąż za Krzysztofa z Garbów Modrzewskiego, herbu Ostoja. W ten sposób Sielec przeszedł w ręce rodziny Modrzewskich. Następnie dobra modrzewsko – sieleckie należały do Kobielskich, Tęgoborskich, Żulińskich, Grabiańskich i hrabiego Jordana Stojewskiego, szambelana dworu królewskiego. W 1802 r. Jordan Stojewski sprzedał Sielec pruskiemu generałowi von der Oye Schimmelpfelnnigowi. Po śmierci generała, wdowa po nim w 1814 r. sprzedała majątek księciu pszczyńskiemu Ludwikowi Anhalt-Cöthent. W 1836 r. posiadłość otrzymała siostrzenica księcia, Charlotta von Stolberg-Wernigerode. Dwadzieścia lat później dobra sieleckie odkupił od niej hrabia Andrzej Renard ze Strzelec Wielkich. Odtąd zamek sielecki należał do jego syna Jan, sekretarza poselstwa w Wiedniu. Po śmierci Jana Renarda w 1874 r. dobra najpierw otrzymała Wilhelmina, wdowa po nim, a następnie ich córka Joanna Maria. Kolejnymi właścicielkami posiadłości były dwie siostrzenice Jana. W 1884 r. zamek sielecki został siedzibą utworzonej spółki górniczo-przemysłowej „Gwarectwo hrabiego Renarda”. Budynek funkcję tę pełnił do 1945 roku. Po drugiej wojnie światowej w zamku mieściła się administracja kopalni „Sosnowiec” oraz Muzeum Górnictwa. Następnie budynek należał do przedsiębiorstwa Zjednoczone Huty Szkła Gospodarczego i Technicznego „Vitropol”. Firma ta w latach 1978-1980 przeprowadziła remont zamku i urządziła w nim Centralną Wzorcownię Szkła i Muzeum Szkła Współczesnego. W 1994 r. budynek w złym stanie technicznym przejęło miasto Sosnowiec i rozpoczęło kolejny remont. Po jego zakończeniu w 2002 roku w zamku zaczęło działać Sosnowieckie Centrum Sztuki. Ze względu na pełnione funkcje część wnętrz budynku można bez problemu zobaczyć.
Pochodzący z 1620 r. zamek sielecki na przestrzeni wieków wielokrotnie był przebudowywany. Pierwotnie budynek posiadał cztery skrzydła otaczające wewnętrzny dziedziniec. Wokół warowni rozciągały się bagna a dodatkowe zabezpieczenie stanowiły głębokie fosy. Zamek w znacznym stopniu zniszczył pożar w 1824 r. Podczas odbudowy zmieniono wygląd budynku i jego otoczenia: zburzono jedno ze skrzydeł, obniżono narożne baszty, wokół rezydencji założono park krajobrazowy. W czasach późniejszych budynek był jeszcze wielokrotnie remontowany, jednak obecny kształt nadała mu przede wszystkim przebudowa z pierwszej połowy XIX w.
Zamek murowany z kamienia, częściowo potynkowany, składa się z trzech prostokątnych skrzydeł obejmujących otwarty od wschodu dziedziniec. Skrzydła podpiwniczone, dwukondygnacyjne, nakryte dachami dwuspadowymi wykonanymi z blachy. Narożna kwadratowe wieże nakrywają namiotowe dachy, nad wieżyczką dawnej kaplicy w skrzydle północnym barokowy hełm. Główne wejście znajduje się w elewacji frontowej skrzydła zachodniego, obecnie będącego korpusem budynku. Fasada korpusu siedmioosiowa, z centralnym ryzalitem, zwieńczonym uciętym trójkątnym przyczółkiem. Skromne elewacje praktycznie pozbawione są detali architektonicznych; jedynie część okien zdobią prostokątne obramowania, a od strony dziedzińca widać ślady zamurowanych krużganków. Układ wnętrz przekształcony, w korpusie dwutraktowy, w pozostałych skrzydłach jednotraktowy.
Adres: Zamkowa 2.
Sosnowiec Sielec ul. 1-go Maja 19
W 1885 r. rodzina Schönów kupiła od hrabiego Mortimera Tschischky'ego działkę w Sielcu nad rzeką Przemszą. Na jej terenie Oskar Schön rozpoczął budowę pałacu, ostatecznie ukończonego dopiero w 1903 r. dla Franza i Emmy Schönów. Rodzina krótko cieszyła się rezydencją, trudności finansowe po pierwszej wojnie światowej zmusiły ją w 1923 r. do wydzierżawienia budynku. Odtąd w pałacu funkcjonował Sąd Okręgowy. Po drugiej wojnie światowej w budynku ponownie urządzono sąd. Obecnie w dawnej rezydencji Schönów trwają prace remontowe. Obiekt można zobaczyć tylko z zewnątrz.
Pałac Schönów przy ul. 1-go Maja 19 to budowla eklektyczna, z elementami neogotyckimi (wieża), neoromańskimi (fryzy) i neorenesansowymi (obramowania okien). Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie nieregularnego czworoboku, rozłożonego wokół centralnego hollu, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachami wielospadowymi. Skomplikowaną, rozczłonkowaną bryłę budynku tworzą liczne ryzality, wykusze, i wieże. Prawdziwą dominantą obiektu jest neogotycka kwadratowa wieża, w przyziemiu której mieści się wejście do budynku, poprzedzone gankiem podtrzymującym balkon. Elewację ożywiają liczne detale architektoniczne, między innymi boniowanie naroży, neoromańskie fryzy, neorenesansowe obramowania otworów okiennych. Układ wnętrz częściowo przekształcony. Zachowane oryginalne zdobienia centralnego hollu i klatki schodowej.
Adres: ul. 1-go Maja 19.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dzięki autobusom i tramwajom KZK GOP Sosnowiec posiada bardzo dobre połączenie komunikacyjne z wieloma miastami województwa śląskiego, m.in.: Katowicami, Dąbrową Górniczą, Będzinem. Do Sosnowca można również bez problemu dotrzeć pociągiem, np. z Gliwic, Zabrza lub Rudy Śląskiej. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Krakowa do węzła Murckowskiego w Katowicach, a następnie trasą S86 w kierunku Warszawy. By dotrzeć do centrum Sosnowca z tej ostatniej drogi najlepiej skręcić w ul. Piłsudskiego. W mieście samochód najlepiej zostawić na parkingu i poruszać się pieszo lub korzystać z dobrze rozwiniętej sieci komunikacji publicznej. Dokładne lokalizacje zabytków podano w ich opisie.